У ваенным Беластоку

Алена АНІШЭЎСКАЯ

У горадзе пачалася ваенная трывога. Паўднёвай шашой безупынна ішлі ваенныя машыны. Наш домік стаяў амаль тут жа, пры скрыжаванні вуліцы Бэма і тае шашы. Усенька было відно і чутно, асабліва ноччу. Пачаліся начныя налёты на горад. Кожную ноч мы па некалькі разоў вымушаны былі сходзіць у бамбасховішча, выкананае супольна з жыхарамі суседніх дамоў на агародзе нашых гаспадароў. Адчувалася паніка сярод насельніцтва. Перасталі даваць хлеб на карткі. У нас было крыху запасное мукі і крупы, таму што мама наша апошняе паўгода працавала ў млыне, да якога немцы давозілі дзесьці з Расіі ці Украіны транспарты мукі, змешанай з крупою, часам з цукрам або са сланечнікавым зернем. Жанчыны гэта ўсенька перасявалі ручнымі сітамі, ссыпалі ў мяшкі і зашывалі, а немцы адпраўлялі ўсё ў Германію. Плацілі ім апошнія месяцы тымі прадуктамі. У Хоцькавых былі такія невялікія печы, дзе пяклі хлеб на заквасцы. Пякла там і мама. Нават сухароў крыху насушылі.

Дзесь у пачатку ліпеня мама выйшла на працу і хутка вярнулася дадому. Я тады ўжо не працавала, бо школьны год скончыўся ў чэрвені. Мама кажа: „Дзеткі, ужо немцам канец”. Сказаў нам наш шэф, украінец: „Дывчата, вжэ нэма чого сыяты, прут іх з усходу. Немэць сёння нэ прыйшоў, мо дэ утік. І мне трэба дэсь утікаты. Бэрэтэ, згортайтэ шчэ шчо даецця і ідэтэ дохаты”. Мама прынесла тады мо з чатыры кілаграмы сумесі круп, цукру і мукі. Унутраная трывога не дазваляла сядзець у хаце. Задумала я заглянуць у Беларускі камітэт. Там нейкі перапалох. Усе дзесь бегаюць з пакоя ў пакой. Пытаю, ці ёсць старшыня, але не адказваюць. Пытаю пра Кузняцова. Хтось кажа, што ён разам са старшынёй паехалі на якісьці важны з’езд і яшчэ не вярнуліся. Бачыце, што дзеецца, тут былі ўжо бомбу падлажылі! Але больш я пра тую бомбу нічога не даведалася. Зразумела, што я тут сёння лішняя. Выходзячы з Камітэта, падумала я пра тых, з якімі тут пазнаёмілася, пра тых, якіх цаніла. Дзе цяпер Соня? Дзе Аня, Кузняцоў, Ільяшэвіч? Ці некалі ўбачуся з імі?

Вярнулася я дахаты, а мама кажа: „Збіраймася ў дарогу. Праз некалькі дзён Хоцькавы забяруць нас у сваю вёску Тапаляны. Тут цяжка будзе перажыць франтавую навальніцу, можам загінуць. Яны адтуль, там іхнія сваякі, забіраюць Васіля з сям’ёй і нам дзесьці знойдзецца там прытулак”.

Сям’я Хоцькаў — Тафіля, гадоў пад 60, двух сыноў — Аляксандр і Уладзімір, ужо жанатыя і наймалодшая дачка Наталля жылі ў сваім мураваным доме па вул. Чвартакоў, за казармай, у канцы вул. Бэма. Дом падзелены быў на чатыры асобныя кватэры: па адным пакоі з невялікай кухняй. Тры кватэры займалі ўласнікі (сыны і Тафіля з дачкою), а ў чацвёртай немцы пасялілі нашага дзядзьку Васіля пасля звальнення з пераходнага лагера. За паўтара года знаёмства і супольнага акупацыйнага жыцця пасябравала з імі не толькі сям’я нашага дзядзькі, але і мы таксама.

Наталля Хоцька была харысткай беларускага хору. На здымках, якія захаваліся дасюль, яна — адна з прыгажэйшых дзяўчат.

Калі падышоў фронт, жыць у горадзе стала небяспечна, сям’я Хоцькаў наняла падводы ў сваякоў і мы адправіліся амаль усе ў Тапаляны. Забраўся з імі дзядзька Васіль з сям’ёй і нас чацвёра (мама і трое дзяцей, ужо без Олі). У Тапаляны дабіраліся мы бакавымі дарогамі, каб не сустракацца з нямецкімі ваеннымі машынамі, якіх было ўжо поўна на кожнай важнейшай шашы. Наш невялікі абоз з трох падвод пад’ехаў пад вёску познім вечарам. Першы вазак спытаў: „Куды каго везці? Вас тут многа”. Распарадзілася Тафіля, найстарэйшая і найважнейшая тут асоба. Сынам Сашу і Валодзю сказала пад’ехаць пад іхнюю хату: „Хоць там цяпер жывуць кватаранты, але няхай вас прымуць. Скажаце, што толькі на крыху”. Сябе з дачкою і нас дзве сям’і, разам 13 асоб, загадала завезці на хутар да свайго швагра, Петрука Хоцькі.

Ад хутара да вёскі было не больш як паўкіламетра. І вось вазакі скідаюць на двары нашы клункі. Дарослыя дзякуюць вазакам, гаспадары глядзяць і хіба лічаць колькі нас прыбыло. Петрук з жонкай Касяй, вельмі каларытнай і энергічнай асобай, пачынаюць дзейнічаць.

— Дзеткі ў хату, Пятрук, ідзі па салому, Маня, — загадала дачцэ, — налівай дзецям малака!

Пятрук быў ціхі, гаварыў працягваючы словы:

— А вы, ды гэты большы хлопец, — паказаў на майго дваюраднага брата Алёшу, дзядзьку Васіля і тры жанчыны, — ну, што ж, хіба ў клуню...

Аказалася, што апрача нас тут ужо была сям’я сваякоў з Беластока, сужонства і двое дзяцей. Калі раніцай усе паўставалі і выйшлі на двор, гаспадыня глянула і кажа:

— У нас, бы перад царквой, не палічыць колькі тут усіх.

Ну і праўда, гаспадароў было 4 асобы — бацькі, дарослы мо 20-гадовы сын Толік і дачка Маня, мая равесніца. Да радзіны трэба далічыць яшчэ пастушку з дзіцём, якая жыла ў іх ужо больш года. Была гэта сірата, якая, пасвячы кароў, „зарабіла” дзіця і гаспадары яе выгналі. Прыйшла яна да іх восенню. Не выкінулі, прытулілі яе. Пастушка, ахутаная ў зношаную вопратку, з торбай ежы і заўсёднай бутэлькай малака для дзіцяці, раніцай выганяла статак на пашу. Перад сабою несла сваё дзіцятка, дзяўчынку. „А як вы яе завяце?”, — спытала я, а пастушка, крывячыся ні то ад усмешкі, ні то ад якогасьці сораму, сказала: „Дзіця і ўсё”.