Сага аб Туронках

Ада ЧАЧУГА

Марыя Рэшэць, маці Юркі Туронка, паходзіць з Беласточчыны. Нарадзілася яна ў 1905 годзе ў Рушчанах ля Харошчы, непадалёку ад Беластока. Там пачала яна хадзіць у школу.

У час першай сусветнай вайны іх вёска была спалена адступаючымі рускімі войскамі, а ім загадалі ехаць у бежанства. Было гэта ў 1915 годзе. Матчына сям’я апынулася аж пад Краснаярскам, у горадзе Багатол. Там яна хадзіла ў сярэднюю школу.

У Рушчаны вярнуліся толькі вясною 1922 года. Нейкі час жылі ў суседа, які ўжо адбудаваўся. Матчын бацька, дзед Ю. Туронка, памёр ужо ў 1911 годзе. У бежанцах была маці з трыма дочкамі і двума сынамі.

Трэці сын, найстарэйшы Язэп Рэшэць, вучыўся ў той час у Рыме на ксяндза. У 1917 годзе ён вярнуўся ў Вільню і выкладаў у Віленскай каталіцкай духоўнай семінарыі.

Мая маці, расказвае Юры Туронак, паехала з сястрой Леанардай (усе называлі яе Лёняй) у Вільню, дзе дапамог ім уладкавацца мой дзядзька, іхні брат Язэп. Мая маці працавала там выхавацелькай у прадшколлі, а цёця Лёня — настаўніцай.

У Вільні маці пазнаёмілася з бацькам. 31 студзеня 1928 года яны ўзялі шлюб у касцёле св. Якуба каля Лукішскай плошчы. Вясною таго ж года бацька, прайшоўшы двухгадовую лекарскую практыку ў Вільні, выехаў у мястэчка Дукшты каля Турмонтаў, дзе атрымаў пасаду лекара. Летам прыехала да яго і мая маці, цёпла ўсміхаецца Юрка.

Туронкі ў Дукштах спачатку наймалі кватэру, а ў 1935 годзе купілі дом. Дом быў драўляны, але даволі прасторны. Складаўся ён з шасці пакояў, была веранда, а ад панадворка — сені. Два пакоі займаў бацька (лекарскі кабінет і пачакальня для пацыентаў), а ў чатырох пакоях і кухні жыла сям’я.

Юрка памятае, што на панадворку стаяў хлеў, у якім трымалі карову і адну-дзве свінні, была таксама вялікая піўніца. Пазней бацька пабудаваў яшчэ лазню з пустакоў. На даволі вялікім агародзе быў пасаджаны сад, была і сажалка з карасямі.

У Дукштах Марыя Туронак (з дому: Рэшэць) нарадзіла трох сыноў: Юрку — у дваццаць дзевятым годзе, Андрэя — у трыццаць першым і Міхася — у трыццаць пятым годзе. Фактычна ўсе яны радзіліся ў віленскай клініцы, але лічылася, што ў Дукштах, бо там пастаянна пражывалі іх бацькі і там жа былі яны ахрышчаны.

Дукштанскія будні, піша Юрка Туронак у сваёй кніжцы „Памяці Браніслава Туронка”, значна адрозніваліся ад віленскіх, поўных напружання і самаадданай грамадскай працы, карысць якой не вымяралася залатоўкамі. Праўда, і тут бацька шмат працаваў, часта і па начах, калі даводзілася ездзіць да хворых у акалічныя вёскі. Праўда таксама, што гэта ягоная праца мела вялікі гуманітарны сэнс. Усё ж біяграфіі лекараў, як правіла, вымяраюцца іншымі крытэрыямі, чым жыццяпісы грамадскіх дзеячаў.

Дзядзьку Язэпа, матчынага брата, праследавалі ў Вільні за яго беларускасць. Яго выкінулі з семінарыі, бо не маглі дапусціць да таго, каб там выкладаў каталіцкі ксёндз, які быў цвёрдым беларусам.

Нейкі час дзядзька працаваў у Беластоку і ў парафіях Беластоцкага павета. Праследаванні, аднак, не спыняліся. У 1938 годзе ён выехаў у Амерыку, змяніў рэлігійны абрад на уніяцкі і ўступіў у манастыр св. Пракопа каля Чыкага. Юркаў дзядзька Язэп дзейнічаў сярод беларускай эміграцыі. Памёр у 1958 годзе.

Вайну мы перажылі ўжо без бацькі, які памёр у 1938 годзе, успамінае Юрка Туронак. У 1945 годзе мы вярнуліся на радзіму маці, на Беласточчыну, пра якую маці марыла здаўна.

Пасля вайны цёця Лёня працавала настаўніцай у Невадніцы (пачала яшчэ пры саветах). Мама ў вайну ўжо ў Дукштах працавала бухгалтарам, а цяпер, жывучы нейкі час у Кентшыне, працавала ў бухгалтэрыі ПКП.

Мама была з малодшымі братамі ў Кентшыне, а мяне ў Трыпуцях прытуліла цёця Лёня, хаця ў яе былі два свае сыны. Я вучыўся ў Беластоку ў ліцэі на Варшаўскай.

Апошні клас ліцэя я закончыў у Ольштыне. Там была бурса: было цяплей і я быў наеўшыся. Тут, у Трыпуцях, было цесна і далёка было даязджаць у школу.

З Кенштына ў Трыпуці мама вярнулася ў палове пяцідзесятых гадоў. Цяжка было, але ўсе яе сыны вучыліся. Сёння брат Андрэй — настаўнік у Кентшыне, а Міхась — інжынер, жыве ў Гайнаўцы і працаваў на хімічным прадпрыемстве.

Мама пражыла семдзесят восем гадоў. Памерла ў 1983 годзе. Якраз тады я забраў свой партрэт, намаляваны Вольгай Пракаповіч у Дукштах, тады было мне два-тры гады, — Юрка ўздыхнуў і ў яго вачах я ўбачыла той няўтольны сум па бацьках, калі ты ведаеш, што ўжо нікога няма над табою і нічога не вернецца з таго, што прамінула.