Месяц над Богінскай пушчай

Ганна КАНДРАЦЮК

Дзеці захацелі фатаграфавацца.

— Гэта мае гарадскія ўнукі, — паясніла ветлівая прадаўшчыца з мясцовага магазіна.

Малечы глядзелі на мяне закаханымі вачыма, а пасля ішлі следам у канец вёскі і шчабяталі сваё „цёця”, „цёця”. У іх даверлівых позірках была цікаўнасць да далёкай Польшчы, краіны, дзе якраз на гастролях выступалі іх бацькі-цыркачы.

Апрача самой вёскі хацелася пабачыць карціну Пётры Сергіевіча — дзіцячы партрэт Раісы Вяршуты з бабуляй. З дапамогай мясцовых сялян я трапіла ў жаданае месца. Нацыянальны скарб Рэспублікі Беларусь мірна спазіраў са сцяны вясковай хаткі. Гэта амаль Выспянскі! — падумалася пра даваенны стыль жывапісца. Па спіне прабег холад. Вось і цана беларускаму мастацтву. Пра гэту класную карціну ведаюць у вёсцы... і яшчэ дзе — у сельсавеце?!

* * *

— Як ладзілі святкаванне Сергіевічу, то пазычалі нашу карціну, — адзначае з гонарам дзядзька Мікола Вяршута, муж „дзяўчынкі” з партрэта. Якраз у леташнім ліпені мінула сотая гадавіна з дня нараджэння жывапісца. У Богіне, дзе сельсавет, наладзілі выстаўку карцін, гаварылі пра пабудову помніка мастаку ў Стаўрове.

— Бо дзе і не глянеш — стаўроўцы на яго карцінах, — Мікола Вяршута як з рукава можа сыпаць аповеды пра мастака. Напрыклад, пра тое, як тутэйшыя мужыкі пазіравалі да карціны „Кастусь Каліноўскі сярод паўстанцаў”.

— То і Каліноўскі з вашай вёскі?

— А як жа, — дзядзька заўсміхаўся, — не хто іншы як сам Сергіевіч той Каліноўскі!

І толькі цяпер пасвятлела ў галаве. Наша ўяўленне асобы Каліноўскага фактычна нагадвае самога мастака са Стаўрова.

— А памятаеце, як падбіраў мадэляў на паўстанцаў?

— Звычайна, дамаўляўся са старшынёй калгаса, той даваў нашым „выхадныя”, і яны з вялікай ахвотай ішлі „працаваць” за паўстанцаў.

* * *

У Стаўрове высвятлілася яшчэ адна таямніца. У савецкай біяграфіі Пятра (Аляксандравіча) чытаем, што нарадзіўся ён у беднай сялянскай хаце як сын беззямельнай батрачкі. Ні адным словам не ўпамінаецца пра бацьку мастака.

— Яго маці гуляла з панам Аляксандрам з маёнтка Чарніцы, — адкрыў чарговую тайну дзядзька Мікола. — У іх аж трое дзяцей было. Усе ад таго пана Аляксандра. А прозвішча, Сергіевіч, мастак па маці ўзяў. — Дзядзька Мікола не памятае прозвішча чарніцкага пана.

— Мая жонка памятала б, бо яна сваячніца Сергіевіча.

Аднак Раісы Вяршуты (з дому Свіла) не было ў Стаўрове. Паехала аж на Украіну да дзяцей і ўнукаў.

Пётра Сергіевіч да канца свайго жыцця прыязджаў у Стаўрова. І хаця ўжо 16 гадоў мастака няма ў жывых, у вёсцы памятаюць яго як свайго чалавека.

— Спыняўся ў сваяка Яна Свілы, але з усімі вітаўся, гаварыў. Не ганаровы, такі просты быў, свойскі чалавек.

* * *

Яшчэ раней мае гданьска-беластоцка-сувальска-відзэўскія сябры згаварыліся з мясцовымі цёткамі. Гэта яны паказалі нам дом з карцінай.

— А як жа, памятаем нашага Сергіевіча, памятаем! — ахвотна разгаварыліся ўсе тры калгасніцы.

— Ён і мяне хацеў маляваць, — прыгадала адна з цётак. — На фэсце мяне пабачыў. Спадабаў, бо прыгожанькая была. Пасля з бацькамі дамаўляўся.

Тут таксама дзеялася незвычайная сцэна-карціна. Быццам рэчаіснасць з твораў мастака пераклікалася з бачаным на вуліцы. За спінамі ў нашых калгасніц былі мяшэчкі, часты рэквізіт Сергіевічавых герояў. Праўда, не такія яны, як на славутай карціне „Шляхам жыцця”. З гэтых, сучасных, павісквалі парасяткі.

— І што, намаляваў вам Сергіевіч партрэт? — дапытвалі мы прылюдную сялянку, яшчэ і сёння прыгожанькую.

— Не, — уздыхнула незрэалізаваная гераіня карціны, — як бацька мой надумаўся, мастак ужо ў Вільню з’ехаў.

* * *

У Стаўрове, як амаль усюды на Віцебшчыне, нас галубілі з аднае прычыны. У вачах мясцовых людзей мы бачыліся палякамі (як і наша беларуска-беластоцкая мова).

— Я ў польскім войску служыў, — узрушыўся дзед Лявон Гардзіевіч, якога разам з жонкай Фаінай ды казой сустрэлі мы на вуліцы.

— Каб і цяпер у войска бралі, то пайшоў бы, — Лявон Гардзіевіч аглух быў ад ваеннага гулу гармат і страляніны. Але, як прыстоіць экс-легіянеру, наш дзед стаў на зважай да фатаграфіі.

Ледзь не ў слязах развітваліся мы з Вандай Вялічка і яе суседзямі. Наша бабуля падарыла на дарогу кош бульбы.

* * *

У Стаўрове што крок адкрываліся сляды Пётры Сергіевіча. У размовах, карцінах-сітуацыях, дарунках прыроды.

Ноччу на стаўроўскае неба ўсплыў месяц, ярка аколены верасова-зялёным сяйвом. Пахла рыбай з возера ды спелымі яблыкамі са здзічэлага саду пана Блажэвіча.

Раніцай споўнілася мара падарожжа — купанне ў халодным Богінскім возеры. У душы зрабілася жэшка, як перад кранаючай карцінай.