На зломе стагоддзяў

Яго Блажэнства САВА — мітрапаліт Варшаўскі і ўсяе Польшчы

— Як запамятаецца Вам мінаючае стагоддзе? Якое з Вашых здзяйсненняў лічыце найважнейшым?

— Мінулае стагоддзе было багатае ў шэраг важных здарэнняў грамадска-палітычнага і царкоўнага характару. На тэму палітыкі я, як духоўная асоба, не хачу выказвацца. Аднак нельга абысці маўчаннем дзве сусветныя войны і дзесяткі меншых мілітарных канфліктаў, рэжымаў і дыктатур, перамен палітычных ладоў у нашым рэгіёне і ў многіх месцах Еўропы і свету, прыкідваючыся, што іх не заўважаем. Яны здарыліся і пасля іх жыццё ўжо не было такім як раней. Змянялі яны карэнным чынам людскія лёсы. Надта часта пакуты, якія ім спадарожнічалі, былі так вялікімі, што просты чалавек не ў змозе быў іх пераадолець. Пакіньма тады ацэнку згаданых здарэнняў гісторыкам і юрыстам. Мы, як веруючыя людзі, прызваныя для таго, каб там, дзе даходзіць да граху, як і там, дзе пануе правата, заўсёды быць верным нашаму Айцу Нябеснаму і яго святым запаведзям.

Прыгляньмася тады мінуламу нашай Царквы. У жыцці Польскай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы, як і ў гісторыі ўсяго тадышняга свету адбыліся сур’ёзныя перамены. Самыя важныя для нас: атрыманне аўтакефаліі ў 1925 годзе, аднаўленне рэлігійнага жыцця пасля ІІ сусветнай вайны, а гэта не давалася лёгка. Колькасць вернікаў, у сувязі з перамяшчэннем на захад нашай усходняй мяжы, скарацілася ў некалькі разоў. Краіна з ейнымі храмамі была разбурана. Новыя ўлады намагаліся навязаць Царкве сваё дамінаванне і ўмешвацца ў яе суверэнітэт. Міграцыя і эміграцыя праваслаўнага насельніцтва ў Польшчы, як і ва ўсім свеце значна пашырыла радыус дзеяння Царквы. У выніку паўсталі царкоўныя структуры на Вернутых землях, наша Царква, ПАПЦ, выйшла па-за межы Рэчы Паспалітай (епархіі і прыходы ў Партугаліі, Бразіліі, Італіі і Нямеччыне). Узнікненне новых лакальных Праваслаўных цэркваў і іх узаемасупрацоўніцтва давяло да шырокага ўключэння ПАПЦ у шэраг сусветных царкоўных, экуменічных і нават грамадска-культурных арганізацый. Аднавілі мы ўнутры нашай Царквы манаскае жыццё, маладзёжную дзейнасць і г.д. Гэта ўсё моцна змяніла воблік ПАПЦ. Нас ведаюць у свеце і цэняць за бескарыснасць і хрысціянскую любоў да другога чалавека. Даказалі мы гэта ў гады вайны, даказваем і ў мірны час.

— Якія выклікі чакаюць нас у новым стагоддзі? Чаго б Вы пажадалі беларусам на Бацькаўшчыне і ў замежжы ў бліжэйшай будучыні?

— Мы будучыні, новага тысячагоддзя і стагоддзя, не баімся. Мы, свядомыя хрысціяне, жывем надзеяй. Нашай Царквой, нашым лёсам кіруе Дух Святы. Усё дзеецца па Яго волі і дазволе. З пакорлівасцю прымаем тое, што прынясе нам заўтрашні дзень. Не будзем, аднак, пасіўнымі. Свядома намагаемся „супрацоўнічаць” з Ім, выконваць Яго волю.

Спадзяемся на далейшую стабілізацыю рэлігійнага жыцця ў Польшчы і свеце, на развіццё рэлігійнасці і духовасці грамадства. Верым, што нашы вернікі будуць далей павышаць узровень царкоўнай свядомасці і актывізаваць сваё праваслаўнае прызванне. Лічым на далейшае развіццё нашых манастыроў, будову чарговых храмаў, павышэнне ўзроўню рэлігійнай адукацыі і маралі штодзённага жыцця. Молімся за мір і братэрства людзей усяго свету. Заклікаем да талерантнасці і ўспрымання другога чалавека як брата.

А беларусам жадаю большай свядомасці сваёй нацыянальнай тоеснасці, унтранага патрыятызму, адвагі і адкрытасці, спалучанай з ліквідацыяй баязлівасці — ва ўсіх яе аспектах. Хай новае стагоддзе будзе перыядам прэзентацыі гэтага неаспрэчна вялікага багацця — спадчыны Беларускага Народа, якая сёння з-за дзіўнага „адчування прыніжанасці” не прадстаўляецца ў поўнай красе. Памятайма, што народ Беларусі — гэта вялікі і старажытны народ. Яго багацце абапіраецца на тысячагадовую хрысціянскую традыцыю. Праваслаўе — душа гэтага народа. Заўсёды было яно ў ім прысутнае, фарміравала яго дух і воблік.

Чытачам „Нівы” жадаю здароўя і Божага Блаславенства, рэдакцыі — добрых супрацоўнікаў, цікавых тэм і мноства чытачоў, каб разыходзіўся ўвесь тыраж тыднёвіка. Дай Бог, каб чытаўся ён з любоўю да роднага слова.

Владзімеж ЦІМАШЭВІЧ — пасол Сейма РП, прэм’ер-міністр у 1996-1997 гадах

— Як запамятаецца Вам мінаючае стагоддзе?

— Лёс вырашыў, што маё і малодшае пакаленне магло перажыць незвычайную змену. Хаця ёй не даюцца адназначныя ацэнкі, аднак, несумненна, мае яна станоўчы характар і вядзе нас у лепшым, чым раней, напрамку. Той факт, што я мог гэтыя перамены не толькі наглядаць, але і ўдзельнічаць у іх і ў нейкай ступені быць адным з іх стваральнікаў, з маёй перспектывы маюць яны для мяне выключнае значэнне. Але калі глянуць на ўсё ХХ стагоддзе і пры дапамозе гістарычных ведаў спрабаваць ацаніць гэты перыяд, характэрнымі яму бачацца дзве рысы. З аднаго боку — прагрэсіруючы рацыяналізм, які выяўляецца ў вялікіх навуковых дасягненнях і развіцці людскіх ведаў, ды прагрэс, які поўнасцю змяніў жыццё вельмі вялікай часткі чалавецтва. З другога боку — гэта стагоддзе выключна шырокай амплітуды эмоцый: гэтага ўсяго, што звязана са сферай добрых пачуццяў, станоўчых, якія датычаць новых здзяйсненняў, новых адкрыццяў, і пачуццяў дрэнных, нядобрых, звязаных з канфліктамі. ХХ стагоддзе, як вядома, гэта стагоддзе самых жахлівых у гісторыі чалавецтва войнаў, самых жудасных і самых вялікіх злачынстваў. Такім чынам нельга яго апісаць адназначна. Можна сказаць адно: канец стагоддзя найбольш аптымістычны, чым папярэджваючыя яго дзесяцігоддзі.

— Якія выклікі чакаюць нас у новым стагоддзі? Як павінны скласціся польска-беларускія адносіны?

— Цяжка сур’ёзна, з поўнай перакананасцю, прагназаваць што-небудзь, што перасягае мяжу 15-20 гадоў. Адно, мабыць, пэўнае: тэхнічны і тэхналагічны прагрэс праяўляюць пастаяннае паскарэнне. Яго тэмпы пастаянна ўвялічваюцца, што ў сваю чаргу выклікае новыя з’явы ў галіне эканомікі, у сферы арганізацыі ўсялякай чалавечай актыўнасці — навуковай, палітычнай, гаспадарчай і культурнай. Усё гэта будзе мяняцца ў штораз карацейшых цыклах. Ніхто не ў змозе прадбачыць як людзі будуць жыць за сто гадоў. Апрача аднаго, што будуць яны жыць значна іначай, чым мы ў даны момант.

Як павінны скласціся польска-беларускія адносіны? Лягчэй сказаць як павінны яны скласціся, чым як складуцца. Напэўна так, як паміж суседзямі: адносіны павінны быць самыя блізкія, як найбольш адкрытыя, як найбольш дружалюбныя. Было б вельмі добра, калі б падобныя змены, якія адбываюцца ў суадносінах Польшчы з іншымі суседзямі — з Нямеччынай ці Швецыяй, адбываліся таксама ў дачыненні да адносін з Беларуссю. Але, як вядома, у бліжэйшай перспектыве не будзе гэта лёгкая задача. А гэта, між іншым, па прычыне вельмі істотных разыходжанняў у спосабе ўяўлення прынцыпаў функцыянавання дэмакратычнага ладу ў сённяшняй Еўропе. Гавару аб гэтым з вялікай турботай і смуткам і не хачу пакідаць ніякага сумнення наконт маёй перакананасці, што нават пры найлепшай волі на польскім баку не будзе лёгка вырашыць ці паправіць адносіны, асабліва афіцыйныя. Было б сапраўды добра, каб мы ў перыяд пэўнага холаду ў афіцыйных палітычных адносінах сумелі больш інтэнсіўна развіваць іншыя суадносіны — на ўзроўні пазаафіцыйных структур: грамадскіх арганізацый, міжлюдскіх адносін, бізнес-кантактаў. Гэта ў сённяшнім свеце можа стаць сур’ёзнай альтэрнатывай для афіцыйных міждзяржаўных адносін. Але, каб так яно было, нашы штодзённыя кантакты павінны быць больш жывымі, чым цяпер. Гэтаму павінны, думаю, садзейнічаць шматлікія ініцыятывы, напрыклад, на ўзроўні тэрытарыяльнага самаўрада. Спадзяюся, што за некалькі гадоў, калі ў адной і ў другой краіне (зразумела, гэтак бывае заўсёды) голас возьмуць і прыйдуць да ўлады новыя людзі, сённяшнія складанасці ўдасца пераадолець.