Міхась Забэйда-Суміцкі

Віктар ШВЕД

Са славутым беларускім спеваком Міхасём Забэйдам-Суміцкім пашчасціла мне пазнаёміцца ў Празе ў 1962 годзе, калі я з групай штатных працаўнікоў БГКТ знаходзіўся ў экскурсіі ў Чэхаславакіі. Была ў нас з мастаком перапіска, а ў кастрычніку 1965 года ездзіў я на граніцу, каб сустрэць мастака і прывезці яго на Беласточчыну, куды ён кіраваўся па запрашэнні ГП БГКТ з мэтай правядзення канцэртаў у беларускім асяроддзі. Спявак прыехаў са сваім акампаніятарам чэхам Здэнкам Кожынам. Апекаваўся я спеваком таксама ў Варшаве, дзе ён у канцэртнай зале Варшаўскай філармоніі са спецыялістамі „Польскіх награнь” і акампанементам славутай лодзінскай капэлы мандаліністаў пад кіраўніцтвам Эдуарда Цюкшы запісвалі грампласцінку беларускіх народных песень у выкананні Забэйды па заказе ГП БГКТ. Уручыў я тады спеваку свой верш „Ляці мая песня”, якім ён расчуліўся да слёз і расцалаваў мяне сардэчна за маё яму прысвячэнне.

Міхась Забэйда-Суміцкі нарадзіўся 14 чэрвеня 1900 года ў вёсцы Несцяровічы, у якой жыў бацька спевака, Іван Забэйда, беззямельны селянін. Маці Аляксандра (дзявочае прозвішча Суміцкая) паходзіла з вёскі Шэйпічы. Таму пазней спявак да прозвішча бацькі далучыў дзявочае прозвішча любімай маці. Бацька памёр, калі Міхасю было толькі паўтара года. Як цяжкае было іх жыццё, сведчыць найлепш той факт, што з семярых дзяцей да пажылога веку дажыў толькі Міхась Забэйда. Ужо ў васьмігадовым узросце Міхась пачаў працаваць у маёнтку, каб дапамагчы маці-батрачцы ўтрымаць сям’ю. Закончыўшы Зельзінскую аднакласную школу Міхась вучыўся ў двухкласнай царкоўна-прыхадской школе ў Галоўчыцах. У 1914 годзе ён паступіў у настаўніцкую семінарыю ў Маладзечне. Калі набліжаўся фронт першай сусветнай вайны, семінарыя эвакуіравалася ў Смаленск, куды пераехаў таксама Міхась Забэйда і там у 1918 годзе скончыў навуку і выехаў у Сібір, дзе ў эвакуацыі знаходзілася яго маці. Там быў прызначаны настаўнікам у сяло Усць-Калманскае, што каля Барнаула. Успыхнула там у 1920 годзе грамадзянская вайна, у выніку якой Міхась апынуўся на станцыі Вэйшахэ Кітайскай усходняй чыгункі, дзе атрымаў пасаду настаўніка. Праз два гады быў пераведзены ў Харбін. Тут пад кіраўніцтвам праф. Юліі Плотніцкай, былой супрацоўніцы Шаляпіна, пачаў працаваць над удасканаленнем свайго голасу. Неўзабаве паступіў на эканамічнае аддзяленне Харбінскага універсітэта. У 1929 годзе скончыў універсітэт і запрапанавалі яму асістэнтуру, ад якой ён адмовіўся і накіраваўся ў оперу, дзе яго залічылі ў трупу опернага калектыву. Да 1932 года Забэйда праспяваў тут 15 роляў. У 1932 годзе Забэйда паехаў у Мілан (Італія), дзе працаваў пад кірункам выдатнага майстра спеву Фернанда Карпі.

Італьянскія газеты параўноўвалі Забэйду з Ціта Скіпай за асалоду і хараство яго спеву. Іншыя зноў параўноўвалі яго з вялікім рускім спеваком Леанідам Собінавым, што дазваляла прарочыць Забэйду вялікую артыстычную будучыню.

Прагнучы быць бліжэй хваравітай маці, з якой не бачыўся 16 гадоў, Забэйда ў 1935 годзе пераехаў з Мілана ў Польшчу, дзе заключыў кантракт з Познаньскай операй. Аднак жа тут, як успамінае спявак, не меў ён спрыяльных умоў да працы, так як не ўтойваў свайго беларускага паходжання.

З Познані спявак пераехаў у Варшаву. Пачаў ён працаваць у радыёвяшчанні. Выступленні Забэйды па Варшаўскім радыё спапулярызавалі песенны рэпертуар Міхася Забэйды. Яго выступленні ў эфіры трансліравалі Парыж, Лондан, Прага, Нью-Йорк і іншыя радыёстанцыі.

Канцэрты Забэйды мелі своеасаблівы характар. Ён спяваў на 16 мовах. Стараўся выконваць усе творы ў арыгінале і на памяць, каб як найбольш прыблізіць выконваны твор да слухача і як найбольшы след пакінуць у яго душы. Забэйда ўсімі сіламі імкнуўся распаўсюджваць родную песню, песню сваёй маці, несці гэтую песню ў шырокі свет, паказваць яе красу, даваць людзям радасць і ўзбагачаць гэтай песняй сусветную культуру.

Пасля выступлення Забэйды па радыё Рыгор Шырма запрасіў спевака на канцэрт у Вільню. Канцэрт прайшоў з вялікім поспехам. Пасля канцэрта Максім Танк выступіў у беларускім друку з красамоўнай рэцэнзіяй:

„З першых слоў ён нябачнымі пальцамі адчування ўзяў гэта сэрца песні, палажыў яго на асцярожныя далоні дзіўнага голасу і, абвеяўшы чарам, задумай, панёс яго, здаецца, на расстайныя дарогі, між саламяных стрэх, між каласоў, затопленых у сонцы, раскалысаных ветрам. І ці ж можна было не адчуць і не пайсці за песняром?

Зала доўга кацілася да эстрады хвалямі воплескаў...

Замоўклі. Пасля ўсяго мне здалося, у кожнага чагось не хапала, без чаго перш людзі стараліся жыць спакойна, быццам не заўважаючы, і нехта ім прыпомніў, што так немагчыма жыць далей, як жылі...

Часамі песні так патрапяць сказаць!”

(„Белавежа”, № 1. Літаратурны альманах, Беласток 1965, с. 295).

Падчас бамбардзіроўкі гітлераўцамі Варшавы ў 1939 годзе Міхась Забэйда быў кантужаны ў разбураным доме. У маі 1940 года пераехаў ён у Чэхаславакію, дзе пражывала шмат беларусаў. 12 снежня 1940 года адбыўся ў Празе першы канцэрт беларускага спевака. Вымушаны ён быў канцэртаваць, не маючы сродкаў да жыцця.

З Прагі Забэйда выязджаў з канцэртамі ў Латвію, Літву і ў Беларусь. На канцэрт у Ваўкавыск прывезлі хворую маці спевака. У пасляваенны час Масква крывым вокам глядзела на канцэртную дзейнасць Міхася Забэйды ў час гітлераўскай акупацыі. Нічога тады дзіўнага, што ў Празе ён арыштоўваўся, што забралі яму абшырную кватэру, пакідаючы малюсенькі пакойчык, у якім ледзь месцілася неабходнае ў яго жыцці і творчай працы фартэпіяна.

З цягам часу адносіны Масквы да беларускага спевака настолькі палепшыліся, што ў 1963 годзе яму дазволена было канцэртаваць у БССР, дзе, як сцвярджаў маэстра, моладзь пасля канцэртаў насіла яго на руках.