Ацяплянне і астуджванне

Міраслаў ГРЫКА

Вавілонскі звод законаў, званы Кодэксам Хамурапі, датаваны прыкладна 1800 г. да н.э., у асноўным арганізаваў усе міжасобасныя адносіны, ад грамадзянскага права і крымінальных пытанняў да эканамічных адносін. Шырока вядомы злавеснай фразай «вока за вока, зуб за зуб» кодэкс, у той жа форме збалансаванай справядлівасці, бязлітасна забяспечваў права на выпраўленне чалавечых крыўд ва ўсіх іх вымярэннях. Ён не ўдаваўся ў этычныя ці гуманітарныя дылемы, не псіхалагізаваў і не філасофстваваў, а абапіраўся толькі на факты. Праўда, вялікі філосаф культуры Фрыдрых Ніцшэ сцвярджаў, што факты гэта глупства, а яго гарачы чытач і не менш вялікі паэт Баляслаў Лесьмян удакладніў гэтую ідэю, пішучы, што калі іх пазбавіць культурнай прыроды, яны становяцца пустымі і нямымі, таму бессэнсоўнымі, аднак мы таемна прагнем справядлівасці голых фактаў. Нам надакучылі пытанні навошта і чаму. Нам абрыдла паглыбляцца ў глыбінную псіхалогію і маральную філасофію, шукаць змякчальныя абставіны зла, якое адбылося. Факт — зло з’яўляецца часткай чалавечай прыроды. Калі мы асуджаем зло, зробленае кімсьці, мы таксама асуджаем саміх сябе. Няпроста ў такой сітуацыі абвясціць прысуд, а яшчэ цяжэй дамагчыся яго рашэння. Такіх дылем мы не знойдзем у Кодэксе Хамурапі. Напрыклад, ён заняў вельмі рэзкую пазіцыю з за памылак у будаўніцтве. Таму ён прама заяўляў: «Калі муляр пабудаваў дом грамадзяніну і не ўмацаваў працы, а збудаваны ім дом разваліўся і (...)