Як дзесяць тысяч грэкаў

Міраслаў ГРЫКА

Я чытаю твор Ксенафонта пад назвай «Паход Кіра» з маленькім глобусам у руцэ. Інакш нельга. Вяртанне на радзіму дзесяці тысяч пакінутых грэкаў, наймітаў на службе ў Персідскай імперыі, закінутых лёсам на яе велізарную тэрыторыю, не ішло па прамой лініі, адзначанай на фізічнай карце. Сцежка іхняга блукання вяла праз тапаграфічныя пасткі зямнога шара, праз горныя перавалы, бурныя рэкі, стэпы і пустыні і праходзіла паміж землямі больш ці менш варожых плямёнаў і народаў, прымушаючы заблукаўшых грэкаў займацца самай дасканалай дыпламатыяй або змагацца да смерці. Яны шмат-шмат месяцаў блукалі па імперскіх маёмасцях. Яны прайшлі шмат-шмат тысяч кіламетраў. Звычайная мапа, калі б яна прасачыла шлях, пратаптаны ўпартымі ахейцамі, вывела б нас, сучасных людзей, за межы факту, магчыма, у нязведаныя вобласці міфалогіі.. Возьмем за прыклад «сучаснасць», г.зв. Бежанства 1915 года. Гэта не адзіны калектыўны зыход, зафіксаваны ў сучаснай гісторыі. Тым не менш, гэтая падзея практычна не існуе ў польскай гістарычнай свядомасці, хаця яна была такой жа драматычнай, як і іншыя, што пацвярджаюць відавочцы, іх дакладныя сведчанні і захаваныя архівы. Дык што такое калектыўныя, а то і гутарковыя, веды пра бежанства ў сённяшняй Польшчы? Калі гэта не толькі ласкуты ведаў, яны выглядаюць як напалову міф і напалову легенда. Як ні дзіўна, гэтая тэма ігнаруецца сучаснымі даследчыкамі, хоць яна можа стаць неацэннай крыніцай навуковага (...)