Права каня

Міраслаў ГРЫКА

Немагчыма растлумачыць каню, якія ў яго правы. І яны ёсць у адпаведнасці з Законам аб абароне жывёл. Аднак для каня гэта нічога не значыць. Ён хоць і рэагуе на словы «пррр», «но» і «назад», але калі справа даходзіць да «права», туліць вушы. Такім чынам, чалавек абавязаны разумець і паважаць законы, якія ім самім усталяваны для каня. А ў больш шырокім кантэксце — і для людзей. Яны ўспрынялі ідэю справядлівай павагі да ўсіх жывых істот, у тым ліку і для людзей. Гэтую ідэю можна было б назваць міжвідавым кантрактным праектам, калі б не тое, што яна ўтрымлівае структурны дэфект. Гэта ў прынцыпе несправядліва, таму што аднабаковае, бо ігнаруе пастулат роўнасці бакоў. Каню няма чаго сказаць пра сябе, што робіць яму вялікую мядзведжую паслугу. Але ці ведае конь пра сваю крыўду? Так, як слон, сабака, дэльфін або крумкач. Гэта прызнае большасць даследчыкаў, якія займаюцца паводзінамі жывёл — этолагі. Тыя з іх, хто грунтуе свае даследаванні на эвалюцыянізме, таксама даказваюць, што ўсвядомленая шкода як жывёлам, так і людзям стала матэрыялам інтуітыўнай справядлівасці, запісанай у кодэксе паводзін многіх істот, якія жывуць на Зямлі. Інтуітыўнае пачуццё справядлівасці сфарміравала маральны кодэкс, які стаў асновай прававой і судовай сістэм, створаных людзьмі. Жывёлы так далёка не заходзілі. Аўтарытарная ўлада вось бярэ верх (Беларусь, Расія). Законы, устаноўленыя ў інтарэсах улады, не з’яўляюцца ні маральнымі, ні справядлівымі. Як (...)