Для нашага і вашага дабра

Міраслаў ГРЫКА

Мне здаецца, што цыгарэта з фільтрам змяшчае столькі ж ядаў, колькі і без фільтра. Тым не менш кожны курэц перакананы, што фільтр затрымлівае большасць канцэрагенных рэчываў, якія трапляюць у лёгкія пры ўдыханні тытунёвага дыму. А па паскудным кашлю пазнаеш курца! Але ці пераканаеш такога, што ён шкодзіць сабе! Ён ускладае надзею на цыгарэтны фільтр і мае ў галаве дадатковы і значна больш тонкі фільтр. І будзе стаяць на сваім. Ні страшныя выявы яго лёгкіх, ні ўласныя гнілыя зубы не пераканаюць яго кінуць курыць. «Я куру, таму што мне гэта падабаецца! Гэта мая воля! Ніхто не будзе ўказваць мне, што рабіць!» Да таго фільтра ён прыклеіў сваю залежнасць. Такіх фільтраў у чалавечым мозгу шмат — рознага роду і прызначэння. Насамрэч, ён попельніца эвалюцыі, поўная засліненых недакуркаў. Ні адна жывёла на Зямлі не так схільная да залежнасці, як чалавек. Ні адзін чалавек, які ганарыцца самасвядомасцю, не з’яўляецца больш жывёлай, чым проста любая рэптылія або амфібія. Самасвядомасць — пытанне спрэчнае. У нас гэта быццам бы як у людзей, але нам цяжка прызнацца сабе, што ў нас столькі рэптылійнага эгаізму, колькі ўзвышанага альтруізму. Столькі ж гада, колькі чалавека. Але мы не ведаем дакладна, ці ўсведамляе сябе кракадзіл. Але мы прызнаем чалавеку самасвядомасць, бо інакш у выпадку чалавека быць не можа. Але ці заўсёды мы ўсведамляем наступствы кожнага з нашых дзеянняў і думкі ў іх рэальным працягу ад прычыны да (...)