Мы гэта ведаем

Міраслаў ГРЫКА

Кажуць, што гісторыя ідзе поўным колам. Мітынгі нянавісці ў нашай краіне рухаюцца хваля за хваляй праз інтэрнэт-камунікатары. Гэтыя сустрэчы былі прыдуманы Оруэлам як псіхалагічны фон для яго дысутапічнага рамана «1984». Што гэта за хітры трук у плыні часу, калі оруэлаўская фантазія ўвасобілася ў рэальнасць? У сваёй працы Оруэл праводзіў толькі літаратурную вівісекцыю класічна аформленага часу ў парадку мінулага — сучаснасці — будучыні, а потым павярнуў яго на 180 градусаў. Калі б ён толькі выдумаў, думка пра тое, што гісторыя пойдзе ў поўны круг, была б для нас глупствам. Толькі аўтар «1984» браў на ўзор Савецкі Саюз; на фактах, на праўдзе. Менавіта там, насуперак еўрапейскай гістарычнай традыцыі, якая ўзыходзіць да глыбокай старажытнасці, і якая ўспрымала час з сучаснасці і адвярнулася ад неактываванага мінулага, павярнула пільны погляд у невядомую, але займальную будучыню, савецкая ўлада перавярнула гэты парадак. Будучыня была ні за што, бо яна ўхваліла яе сама — нават на наступныя, часта нерэальныя, пяцігадовыя планы. Іх выкананне мела рысы знакавай догмы, нават калі яны былі рэалізаваны па вярхах і да паловы. Аднак гэта павінна было быць бясспрэчным поспехам адзінай правільнай партыі, якая, несумненна, эфектыўна кіравала эканомікай, і гэтак было. Нягледзячы на сотні тысяч мёртвых цел — ахвяр сізіфавых інвестыцый і вар’яцкага няведання іх прамотараў — тэрмін выканання кожнага пяцігадовага плана адзначаўся (...)