Ваенныя прысмакі

Міраслаў ГРЫКА

Існуе штосьці ў чалавеку жахлівае, незразумелае па-рэптыльнаму — гэта гіперактыўная агрэсія, схільваючая яго да войнаў. Не так, аднак, да войнаў паміж народамі ці краінамі за жыццёвую прастору ці прыродныя рэсурсы, як да таталітарных войнаў, накіраваных на поўнае знішчэнне праціўніка або яго прыгнёту, які прывядзе да паступовай яго культурнай і генетычнай ліквідацыі. Нямецкія нацысты са сваімі канцэпцыямі таталітарнай вайны і перавагі расы паноў не былі іх вынаходнікамі. Яны былі рацыяналізатарамі гэтых ідэй. Таму што вайны ніхто не прыдумаў. Людзі ваявалі і, нягледзячы на іх вялікія заклікі за мір, будуць працягваць войны. Гэта ёсць у чалавечай прыродзе. Прынамсі такую карціну чалавека напісала гісторыя.

Найстарэйшым задакументаваным збройным канфліктам у гісторыі чалавецтва, які дасягае часу першай чалавечай цывілізацыі, была вайна, якую вёў у Шумерыі ўладар Кіш, Энмебарагесі, каля 2700 г. да нашай эры супраць горада-дзяржавы Элам. Пасля вайна гнала вайну. Паводле ацэнак, агульны стан міру з пачатку гісторыі да сённяшняга дня доўжыўся ўсяго 300 гадоў. На практыцы гэта азначае, што вайна праходзіла на Зямлі амаль увесь час. Па словах польскага гісторыка Томаша Косьмідэра, з моманту стварэння самай ранняй шумерскай цывілізацыі да сучаснасці, людзі біліся паміж сабой у пятнаццаці тысячах войнаў, што дае ў сярэднім тры ў год! Той жа гісторык таксама падлічыў, што толькі ў наш час, у перыяд ад падзення Напалеона (...)