Прыручаў жалеза

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Кавалём я стаў, расказвае, па сутнасці, самавукам. Пачатковую школу наведваў я ў Пашкоўшчыне, правучыўся там чатыры гады, а пасля закончыў сямігодку ў Орлі. З усяе вёскі ў сямігодку хадзіў толькі я, бо іншыя бацькі гаварылі, што няма з кім зямлі рабіць, або — папросту — што не трэба. У нашай сям’і было нас пецярых сыноў і адна дачка; бацька паслаў у школу мяне і пасля малодшага брата.

Пасля Орлі паступіў я ў механічную гімназію ў Беласток. Толькі я адзін з Тапчыкал у гімназіі вучыўся; і яшчэ адзін са Спічкоў быў. А на вёсцы тады многа ж здольнай моладзі было!

У гімназіі вучылі многа тэорыі, практыкі менш. За паўгода навукі трэба было трыццаць злотаў плаціць калі хто без двойкі быў, а калі з двойкамі — дзевяноста. За інтэрнат плаціць трэба было трыццаць злотаў у месяц, але я атрымліваў трыста злотаў у год стыпендыі за добрую навуку і гэта пакрывала закватараванне. Бацьку трэба было плаціць толькі за маю навуку.

Як насталі саветы, паслалі мяне ў паравознае дэпо ў Гродна. Там я тачыў усё на такарні для бягучых рамонтаў паравозаў. У Гродне працаваў аж да прыходу немцаў, жыў у прыватнай кватэры. Заглянуў голад, хадзіў у дэпо і там немцы давалі нам тое, чаго самі не з’елі. Я пасля двух тыдняў нямецкага панавання ўзяў пропуск і вярнуўся ў Тапчыкалы, дадому. (...)