Дзеля Беларусі

Яўген ВАПА

„Мы зыходзім з таго, што ўсе мы разам: як тыя, хто нарадзіўся і жыве ў Беларусі, гэтак жа і тыя, хто па волі лёсу апынуўся па-за межамі Бацькаўшчыны — ёсць Народ Беларусі. Мы ўсе — адзін для аднаго, мы ўсе разам — для Беларусі. Беларусі вольнай і незалежнай, дэмакратычнай і заможнай, роўнай сярод роўных у сусветнай супольнасці нацый”, — чытаем у прынятым з’ездам звароце да суайчыннікаў.

У нарадах З’езда прынялі ўдзел 340 дэлегатаў з Беларусі і замежжа. Наша, беларусаў з Польшчы, дэлегацыя аказалася другой па колькасці — пасля суродзічаў з Расіі. Гэтага прадстаўнічага форуму беларускага духу не знайшлі часу і ахвоты павіншаваць улады краіны. Няма таксама прынятай дзяржавай праграмы „Беларусы ў свеце”. А жаль, бо здаўна вядома, што дыяспара і нацыянальныя меншасці — найлепшыя паслы сваёй духоўнай Бацькаўшчыны.

— Вітае Вас краіна Беларусь, — гаварылі ўдзельнікам З’езда арганізатары. А яны, Міжнароднае грамадскае аб’яднанне „Згуртаванне беларусаў свету «Бацькаўшчына»” пад кіраўніцтвам прафесара Анатоля Грыцкевіча і Алены Макоўскай цягам апошняга часу выканалі салідную працу. Была праца з дзяцьмі, навуковыя канферэнцыі, выдавецкая дзейнасць... Ствараецца архіў, які паспрыяе выданню энцыклапедыі, распаўсюджваецца бюлетэнь пра дзейнаць дыяспараў. Не забылася кіраўніцтва „Бацькаўшчыны” пра моцную і рашучую падтрымку нам, беларусам Польшчы, у закалоце з „Нівай”. Спадзяюся, што пад кіраўніцтвам новага старшыні, мастака Аляксея Марачкіна, „Бацькаўшчына” не саступіць з абранага шляху. Трэба прытым памятаць, што арганізацыя дзейнічае без аніякіх дзяржаўных датацый.

— Мы вінаватыя перад памяццю Васіля Быкава, за тое, што не прызналася яму Нобелеўская прэмія, — так распачаў сваё выступленне паэт, былы прадстаўнік Беларусі пры Арганізацыі аб’яднаных нацыяў Генадзь Бураўкін. — У нас не горшыя паэты за Віславу Шымборскую ці Ёсіпа Бродскага. Таму прапаную, каб усе дружна працавалі на прысваенне гэтай прэміі Рыгору Барадуліну.

Дзядзька Рыгор, бо так цёпла гавораць пра яго ў Беларусі, у час З’езда падпісаў некалькі соцень свайго зборніка „Ксты”. Для мяне падзеяй сустрэчы была таксама прэзентацыя поўнага збору твораў Васіля Быкава у трох тамах. Ад колькасці займальных кніжак проста кружылася ў галаве. Усе ўдзельнікі з’езду нагадвалі кніганошаў. Будзе што чытаць пасля вяртання з духоўнай Бацькаўшчыны.

* * *

Бацькаўшчына гэта...

(тэкст выступлення на З’ездзе)

Збіраючыся на чацвёрты З’езд беларусаў свету „Бацькаўшчына”, я вяртаўся думкамі да папярэдніх — хацелася ўлавіць характэрную гэтай падзеі эмоцыю. Перад польска-беларускай мяжой усё для мяне стала ясна — у такой ці іншай форме ўсім нам мроілася незалежнасць. Зразу ўспомнілася напісанае на пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя эсэ Уладзіміра Арлова „Незалежнасць гэта...”. У экстрыме эмацыянальнай напругі Арлоў выявіў спадзяванні наконт нармальнай еўрапейскай беларускай дзяржавы. Што з гэтага атрымалася — усе зараз бачым. Перасякаючы мяжу, неадольна захацелася мне напісаць пра тое, чым для беларуса з суседняй Беласточчыны з’яўляецца ягоная духоўная Бацькаўшчына. І няхай не пакрыўдзіцца Валодзя Арлоў за тое, што ягоны літаратурны тэкст стаўся для мяне публіцыстычнай інспірацыяй...

Бацькаўшчына гэта... калі патэлефануеш у дыпламатычнае прадстаўніцтва Беларусі ў любым кутку свету ды скажаш „Добры дзень”, у адказ пачуеш такое ж беларускае, а не „Здравствуйте, слушаю вас”. А калі занясеш прашэнне ў візе, то не захвалюешся — дадуць яе табе ці не. Аднаразовую, трохразовую, гадавую — а можа і цалкам адмовяць. Бо калі думаеш па-беларуску, то людзей такіх не надта хоча бачыць твая Бацькаўшчына. І крыўдна, і сорамна, калі з гонарам крочаць цэнтрам беларускай сталіцы псеўдаславянскія вычварэнцы, а табе прадвызначаюць самоту, забыццё, рэзервацыю...

Бацькаўшчына гэта... калі перасякаеш беларускую мяжу і радуешся культурнасці памежнікаў і мытнікаў, а не наколваешся на падазронасць ад кожнага слова на роднай мове. Асабісты вобыск, ператрус кніжак і газет толькі таму, што яны на мове Багдановіча і Купалы. А ўсе памежныя дакументы чытаеш і запаўняеш на „общепонятном”. Ды ніхто не пажадае табе шчаслівай пабыўкі...

Бацькаўшчына гэта... калі глядзіш па тэлебачанні перамогу на міжнародным турніры беларускага спартоўца і ведаеш, што праз хвіліну залунае любы кожнаму беларусу бел-чырвона-белы сцяг, а словы і музыка гімна парадуюць веліччу і гістарычнай годнасцю. І радуешся, што тваю духоўную Бацькаўшчыну ведаюць у свеце, як краіну людзей культуры і навукі, як сярэднееўрапейскую дзяржаву, да якой хочацца прыехаць, а не як найхутчэй з’ехаць. Краіну гаспадароў і справядлівасці, якую паказваюць у свеце як каштоўнасць усяе нацыі, а не ўласнасць аднаго чалавека...

Бацькаўшчына гэта... калі шпацыруеш вуліцамі беларускага горада ці мястэчка ды іхнія назвы сваёй мінуўшчынай блізкія твайму сэрцу, а не колюць у вочы прозвішчамі катаў, якія ўчынялі над нашымі продкамі злачынствы генацыду. І не трэба табе баяцца, што аштрафуюць толькі за тое, што на тваім касцюме значок з Пагоняй. І ведаеш, што не пасаромеецца за цябе Францішак Скарына, ордэны якога зараз прысвойваюць самым ярым ворагам беларускасці, а шыльды з ягоным імем выкідаюць у сметніцу...

Бацькаўшчына гэта... калі пойдзеш у турысцкую вандроўку па Беларусі, і не пабаішся, што на кожным кроку захоча цябе абдурыць таксіст, афіцыянт, адміністратар гасцініцы ці аўтазапраўшчык. А калі захочаш пабыць на сваёй Бацькаўшчыне больш за тры дні, дык не будзеш думаць пра штраф з-за недапоўненай прапіскі. А за начлег у гатэлі з чыстай ваннай і туалетнай паперай заплаціш па адным для ўсіх тарыфе, а не ў пяць разоў, па замежным...

Бацькаўшчына гэта... краіна, у якой мае сябры і знаёмыя могуць пахваліцца: гэта мой бізнес, гэта пабудова дому для маёй сям’і, гэта мае дзеці, якія прыйшлі з беларускага канцэрта, на якім не адсеклі электратоку і не назвалі іх злоснымі хуліганамі толькі за тое, што слухалі сваіх рытмаў. Краіна, у якой мае сябры і надалей будуць праводзіць дабрачынныя акцыі, але дзеля вырашэння сацыяльных праблем, а не збору сродкаў на штрафы за беларускасць супольнай усім нам Бацькаўшчыны.