Пісьменнікаў не падзялілі

— Зноў чуем пра націскі ўлад на Саюз пісьменнікаў Беларусі.

— Пачалося гэта ад Новага года. Нас хацелі прымусіць падпісаць дамову, у якой мы адмовіліся б ад так званага мемарыяльнага кабінета Максіма Танка і хацелі нам пакінуць два маленькія пакойчыкі ў нашым доме — у Доме літаратараў. Мы, вядома, на гэта не пагаджаемся, і гатовы аддаць усё за гэты кабінет. Мы ведаем іх планы зрабіць там рэстаран. Мы не хацелі б, каб у кабінеце, дзе праходзілі сустрэчы пісьменнікаў, які наведвалі самыя вядомы беларускія і замежныя пісьменнікі, ладзіліся танцы і п’янкі. І таму мы стаім на тым, што гэты кабінет не аддамо. На сёння сітуацыя такая: да ўсіх нашых лістоў, да ўсіх нашых зваротаў, у тым ліку ад пісьменнікаў-ветэранаў, улады не прыслухаліся і прыслалі нам адказы, у тым адказ ад кіраўніка спраў прэзідэнта Праляскоўскага; яны ўсё роўна стаяць на тым, каб мы пакінулі кабінет Танка, каб мы аддалі бібліятэку Саюза пісьменнікаў. А бібліятэка таксама ў нас вялікая каштоўнасць. Налічвае яна больш за 50 тысяч тамоў, з дарчымі надпісамі практычна ўсіх беларускіх пісьменнікаў. Гэта па сённяшнім часе рэчы таксама музейныя — асабліва кнігі якія падарылі Танк, Крапіва, Глебка, Шамякін, Караткевіч, Быкаў... Была такая традыцыя, што калі выходзіла кніга, даравалі яе ў гэту бібліятэку. Нам не тлумачаць, куды пойдзе фонд бібліятэкі; яе хочуць нам проста забраць. Выкінуць бібліятэку, а яе залы зоймуць нейкія фірмы. Таму на апошняй пашыранай Радзе, якая адбылася 25 лютага і на якую прыйшлі яшчэ старэйшыя пісьменнікі, выступілі Ніл Гілевіч, Генадзь Бураўкін, Валянцін Тарас і іншыя пісьменнікі, якія прапаноўвалі стаяць на сваім, нават наладжваючы дзяжурствы, не аддаць памяшканні ў ніякім разе, вырашыць праблему нейкім чынам кардынальна. Тое, што нам зараз прапануюць, гэта паўтарэнне сітуацыі з некалькіх гадоў таму, калі забралі нам частку памяшканняў, абяцаўшы здаць іх у арэнду, а за кошт грошай, якія будуць атрымлівацца ад фірмаў, аплачваць нашы памяшканні. Такая была дамова, але была яна ў аднабаковым парадку скасавана, і нам зноў пачалі выстаўляць рахункі. Зараз мы пяройдзем на гэтыя 58 метраў, і будзе тое што раней — мы будзем мусілі заплаціць арэндную плату, а ў нас грошай няма, назапасяцца даўгі, якіх мы не зможам заплаціць, таму што мы грамадская арганізацыя, якая не мае права працаваць і займацца камерцыйнай дзейнасцю, а як толькі пачнем займацца камерцыйнай дзейнасцю, тады станем неграмадскай арганізацыяй. Такое ў нас заканадаўства на сёння. З аднаго боку — мы не можам мець грошай, з другога — павінны плаціць. Да канца года нарастуць даўгі і скажуць нам аддаць яшчэ адзін пакойчык... І так усё будзе ў нас скарачацца да нічога. Мы вырашылі, што на сёння нам ужо далей няма куды, апошняе, што маем, гэта мемарыяльны пакой Танка, каб Саюз пісьменнікаў застаўся жыць у гэтым доме. Калі здарыцца нешта іншае, можа быць пастаўлены крыж увогуле на існаванні Саюза пісьменнікаў Беларусі, паколькі мы тады губляем юрыдычны адрас; улады, можа быць, толькі таго і чакаюць. Ім ужо Саюз пісьменнікаў даўно папярок горла.

— А як людзі літаратуры? Трымаюцца цяпер разам?

— Як ні дзіўна, як ні хацелі падзяліць Саюз пісьменнікаў, адкалоць — то камуністаў, то пралукашэнкаўскую плынь, — гэтага не ўдалося зрабіць. Была ўтворана гарадская пісьменніцкая арганізацыя, за два гады не толькі што не пашырылася яна ні на аднаго члена, а страціла членаў, нават свайго кіраўніка, Паўла Вераб’ёва, які ад іх зышоў. Не ўдалося раскалоць Саюз, і вось на пашыранай Радзе пісьменнікі самых розных пакаленняў, самых розных поглядаў казалі пра тое, што трэба стаяць на сваім, дабівацца таго, каб і захаваць Саюз пісьменнікаў , і захаваць яго адным. Далей няма чаго дзяліць. Няма ў нас такой падставы на сёння, на якой маглі б мы падзяліцца. Адна ў нас родная мова, літаратура, культура.

— Як трымаецца „Дзеяслоў”, які выдаецца ў вашым Доме?

— Дзякуй Богу! Зараз выйшаў 14 нумар. Першы нумар за новы год гэта падпісны нумар. Нам напрыканцы года ўдалося патрапіць у падпіску на „Белпошту”, і вынікі першай падпіскі выдаліся нам вельмі станоўчыя. Падпісалася ад першага разу каля 500 чалавек. Гэта ў асноўным індывідуальныя падпісчыкі, а я, калі працаваў у „Полымі”, ведаю, што ў самыя лепшыя часы, калі быў наклад 3-5 тысяч, індывідуальных падпісчыкаў больш за 300 не было. У асноўным „Полымя” падпісвалі бібліятэкі школьныя, клубныя, арганізацый. У нас у асноўным індывідуальныя падпісчыкі, таму што была негалосная забарона, але каля сотні бібліятэк падпісаліся. Гэта ў асноўным абласныя бібліятэкі, цэнтральныя, тыя, якія па сваім статусе абявязаны выпісваць усё. Такім чынам на сёння амаль палова накладу „Дзеяслова” ідзе на падпіску, і мы думаем яго павялічыць. Мы гэта ўжо зрабілі б, калі б нас напрыканцы года не выкінулі з кнігарняў, так як і „Архэ”. Таму што мы сапраўды сталі набіраць сілу і папулярнасць, сталі рэальнай альтэрнатывай выданняў дзяржаўнага холдынгу і гэта адчулі ўсе, і такім чынам пазбавілі нас прыблізна каля 300 асобнікаў у кнігарнях, пазбавілі чытачоў магчымасці набыць там „Дзеяслоў”. Усё роўна можна яго дастаць у прыватных распаўсюднікаў, у сядзібе БНФ, у Пэн-цэнтры, ёсць кропкі іншыя, у кнігарнях, якія не належаць да „Белкнігі”, як Акадэмічная кніга, „Беларусь” і іншыя. На сёння творчая сітуацыя стабільная, вялікі запас твораў, толькі друкуй. Калі б была іншая сітуацыя, мы паднатужыліся б крышку і маглі б выдаваць яго раз у месяц, бо раз у два месяцы мала для Беларусі. Усё-такі большасць пісьменнікаў, якія выйшлі з дзяржаўнага выдавецкага холдынгу, сваё слова трымаюць, і многія слова стрымалі — свае творы прапануюць толькі „Дзеяслову”. І Брыль, і Бураўкін, і Гілевіч, і Барадулін і Дранько-Майсюк... Апроч таго мы друкуем маладзейшых пісьменнікаў, самых цікавых, у кожным нумары — два дэбютанты. Апроч таго ёсць пераклад, друкуем матэрыялы па кіно, па мастцтве. Ад пачатку была выбрана такая схема — друкаваць такія матэрыялы, і няма сярод іх выпадковых. Усе яны там дзеяслоўныя, абсалютна арганічна.

— Немагчыма вас купіць у газетных кіёсках. Чаму вам адмовілі ў „Саюздруку”?

— Нам у „Саюздруку” адмовілі таму, што мы былі як альтэрнатыва выданням холдынгу, а іх выданні і на той час не былі папулярнымі. Нам сказалі, што „кіёскі затавараны” часопісамі і выданнямі, беларускія літаратурныя выданні не карыстаюцца попытам, вялікае спісванне (на 200 асобнікаў „Полымя” спісваных 180) і сказалі нам, што не хочуць рызыкаваць і браць „Дзеяслоў” на распаўсюд як новае выданне, каб яно не залежвалася. Мы ім казалі, што мы зусім іншае выданне, хоць і новае, але ўжо вядомае, зрабілі шырокую рэкламу, карыстаемся попытам, давайце, паспрабуем — не атрымаецца, дык не атрымаецца. Але нават не схацелі паспрабаваць прадаваць нас у „Саюздруку”. Кнігарні былі ўзялі, часопіс пайшоў, і пайшоў з нарастаючай колькасцю, і гэта было заўважана. Дзяржаве гэта не спадабалася, забаранілі па фармальнай прычыне, з-за ветэранаў, якія паскардзіліся на тое, што ў адным тэксце ёсць нецэнзурная лексіка. У апавяданні Вінцэся Мудрова ў 6 нумары ёсць рускія нецэнзурныя словы, пішацца ў нас першая літарка, далей кропкі, як і прынята ў літаратуры. Але дзіўна было, бо ў „Белкнізе” прадаюцца кнігі рускіх пісьменнікаў, такіх як Сарокін, Пялевін, Ерафеевы Венядзікт і Віктар, і там усе расійскія нецэнзурныя словы пішуцца поўным тэкстам, не скарочваюцца. Усё гэта прадаецца, навязваецца беларускаму чытачу, але тут нашы ўлады цнатлівасць сваю не праяўляюць. А ў выпадку „Дзеяслова” праявілі цнатліваць і прынцыповасць. А ў сапраўднасці не спадабалася не апавяданне Мудрова, таксама вострае, а не спадабаліся публікацыі Васіля Быкава, якія мы друкавалі пачынаючы ад 7 нумара, дзе мы надрукавалі аповесць „Афганец”, у 8 мы друкавалі дзённікі, у 9 — апавяданне „Бутэльчына або прэзідэнт на дрэве”, у 10 — прыпавесць, у 11 — таксама прыпавесць, і, дарэчы, творы Быкава будзем друкаваць і надалей, ёсць вялікая эпісталярная спадчына. Любое слова Быкава цікава. Будзем сёлета друкаваць дзённікі, ёсць яшчэ некалькі недрукаваных твораў. Будзем друкаваць Быкава нягледзячы на нішто.

— Вы „ходзіце ў народ”.

— Мусім самі сябе рэкламаваць. Любое слова пра „Дзеяслоў” выкрэсліваецца з выданняў холдынгу і з іншых дзяржаўных выданняў. Можна пачуць аб нас у Радыё Свабода, пачытаць у „Нашай ніве” ці ў „Народнай волі”, але сама надзея — на непасрэдныя стасункі з чытачамі. Ездзім на сустрэчы. У апошні час мы пабывалі ва ўсіх абласных цэнтрах, былі і ў Баранавічах, Маладзечне, Жодзіне, Барысаве, Капылі... Па ўсіх гарадах Беларусі ездзім. Дзякуй Богу, сустрэчы яшчэ дазваляюцца, але перашкоды ўжо чыняцца. Мы бачым, як чытачы чакаюць беларускага слова, як рады тым сустрэчам, як яны іх абнадзейваюць. Бачым як чытачы трымаюць „Дзеяслоў” у руках, як туляць яго да сэрца, як маці дзіця, у некаторых — слёзы ў вачах. Пашыраем кола падпісчыкаў, бо ёсць яшчэ такія, якія не ведаюць, што ёсць свабоднае літаратурнае слова.

Размаўляла Міра ЛУКША