Шушкевіч у Варшаве

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Так сказаў „Ніве” ў Варшаве праф. Станіслаў Шушкевіч, старшыня дэмакратычнага Вярхоўнага Савета Беларусі пачатку дзевяностых гадоў. Прыбыў ён у сталіцу па запрашэнні Варшаўскага універсітэта з дакладам „Пасля «аранжавай рэвалюцыі» — Беларусь?”. Звяртаючыся да студэнтаў, навуковых кадраў і пастаронніх назіральнікаў, пачаў ад параўнанняў па тэрыторыі, насельніцтве ды гісторыі Беларусі і Украіны. Прыйшоў да вываду:

— Беларусы заўжды былі, з традыцыйнай расійскай жорсткасцю, груба адвучваны беларушчыне.

Спасылаючыся непасрэдна на тэму даклада, прыгадаў:

— Праграмы Віктара Юшчанкі і дэмакратычнай апазіцыі ў Беларусі — аднолькавыя, апрацаваныя паводле аднолькавай тэхналогіі, абапіраючыся на разнародную групу.

На ягоную думку, перад найбліжэйшымі прэзідэнцкімі выбарамі застанецца невядомае, ці нават добрая праграма знойдзе падтрымку беларускага грамадства. Таму, перад апазіцыяй, якая яднаецца — палітычным актывам кааліцыі дэмакратычных партый „Пяцёркай+” (у апошні час ужо „Дзесяткай+”) — стаіць пераконванне людзей да таго — пры недахопе незалежных СМІ і немагчымасці доступу да дзейнічаючых масмедыяў, рэжымных — па прынцыпе хаджэння „ад дзвярэй да дзвярэй”.

— Змена палітычнай сістэмы ў Беларусі адбудзецца цывілізаваным спосабам, але без вашай дапамогі прыйдзецца нам яшчэ доўга пачакаць, — дадаў.

У Размове з „Нівай”, праф. Шушкевіч ацаняў сітуацыю Беларусі:

— У Беларусі пануе ўсёдазвол. Лукашэнка робіць што хоча, ён непрадказальны. На практыцы няма падзелу ўлады, няма незалежных судоў, свабодных медыяў, апазіцыя рэпрэсаваная. Найважнейшы, аднак, факт, гэта тое, што Расія падтрымлівае дзеянні Лукашэнкі. Захад у сваю чаргу звяртае ўвагу на тых, якія не ёсць фактычна апазіцыяй, не той, задзіночанай, значыць, кааліцыяй шасці няўрадавых партый: „Пяцёркай+”, а ў прынцыпе, пасля далучэння яшчэ чатырох груповак, „10+”.

І адзначыў:

— Размаўляць з Лукашэнкам — няма сэнсу. Ён маніць і не выконвае абяцанняў. Захад увесь час хоча выхаваць Лукашэнку, але гэта не мае ніякага сэнсу.

Як павінна весці сябе Польшча?

— З тактычна-палітычнага пункту гледжання Польшча не павінна падтрымліваць антыдэмакратычныя сілы ў Беларусі, але сітуацыя Польшчы нялёгкая. Гэта суседняя краіна, шмат сем’яў жыве па абодвух баках мяжы; іх сітуацыю вызначае няраз трансгранічнае супрацоўніцтва. Катэгарычная пастаноўка спраў у палітычным маштабе ў двухбаковых кантактах будзе супраць гэтых людзей. Аднак, не мусіць быць кантактаў на вышэйшым узроўні.

На думку С. Шушкевіча, калі беларуская меншасць у Польшчы хацела б нейкім чынам дапамагчы дэмакратыі ў Беларусі, павінна скантактавацца з „Пяцёркай+”, у склад якое ўваходзіць м.інш. Беларускі народны фронт ці ягоная Беларуская сацыял-дэмакратычная грамада. Аднёсся ён таксама да планаванага З’езду беларусаў свету „Бацькаўшчына”; адначасова некаторыя з яе дзеячаў ужо атрымалі забарону ўезду на тэрыторыю беларускай дзяржавы:

— На маю думку, зрабіць такі з’езд, поўнасцю неабмежаваны, свабодны, з удзелам усіх прадстаўнікоў беларусаў у свеце, немагчыма. Можа ператварыцца ён у фарс. Лепш было б, калі б адбыўся ён у іншай краіне. Аднак, не хацеў бы я выказвацца наконт гэтага адназначна.

Спасылаючыся на сітуацыю беларусаў у Польшчы, прызнаўся:

— Заўсёды стаяла праблема нашай фінансавай падтрымкі. У значнай ступені гэтыя праблемы магчымыя для вырашэння беларускай меншасцю з мясцовымі ўладамі. Не заўсёды да месца ўмяшанне суседняй краіны. Прызнаюся, што не раз, чытаючы аб некаторых справах, хоць бы ў „Ніве”, хочацца мне аж плакаць ад турботы.

Станіслаў Шушкевіч (фізік па прафесіі), у 1991 г. разам з тагачаснымі кіраўнікамі Расіі і Украіны падпісаў дагавор аб роспуску СССР. У 1994 г., ужо пасля адмены яго з пасады старшыні, Вярхоўны Савет назначыў яму пажыццёвую пенсію. У 1997 г. Аляксандр Лукашэнка выдаў дэкрэт, у адпаведнасці з якім Станіслаў Шушкевіч не мае права на змену вартасці пенсіі па курсе. Не памаглі судовыя апеляцыі. Пры лавіннай інфляцыі і ў пераліку на долары пенсія першага кіраўніка незалежнай Беларусі роўная 1,8 долара ЗША.

— Пражыць на такія грошы — немагчыма. Чагосьці ў жыцці, аднак, я навучыўся. Пакуль дазваляе здароўе, працую за мяжой. Не маю магчымасці працы ў Беларусі.