Уваскрашаючы гісторыю

— Спадар Уладзімір, вельмі прыемна бачыць Вас зноў нашым госцем...

— Я ўдзячны сваім сябрам з таварыства „Сьвітанак” за тое, што не забываюць, клічуць мяне ў Рыгу. Са сваімі сябрамі і чытачамі я тут сустракаюся не ўпершыню. А для гэтага прыезду былі нават дзве нагоды. Першая — ушанаваць гістарычную дату — 84-я ўгодкі Слуцкага ўзброенага паўстання і разам з латвійскімі беларусамі адзначыць Дзень незалежнасці, які Латвія ўпершыню святкуе як краіна Еўрасаюза.

Другая нагода — выхад маёй кнігі „Каханак яе вялікасці”. Па сутнасці, гэта першая яе прэзентацыя. І воляй лёсу ёй было наканавана адбыцца ў Рызе.

— Вас часам параўноўваюць з Караткевічам... „Калі ў Караткевіча — жывапіс, то ў Арлова — графіка”.

— Героі Караткевіча створаны цалкам уяўленнем аўтара, у маіх творах, асабліва ранейшых, героі — рэальныя людзі. А калі маеш справу з рэальнай асобай, заўсёды ўзнікаюць пэўныя бар’еры і ты не можаш расцугліць, выпусціць на волю сваю фантазію. Але ў кніжцы „Каханак яе вялікасці” ёсць апавяданне, дзе героі створаны цалкам маёй фантазіяй. Апавяданне „Каханак яе вялікасці”, якое і дало назву кнізе, прысвечана герою, народжанаму маім уяўленнем.

— Гэта Ваша трыццатая кніга?

— Здаецца, правільна падлічылі.

— І хутчэй за ўсё, у яе таксама гістарычны сюжэт?

— Сапраўды, большасць маіх кніг прысвечана ці гістарычным падзеям, ці гістарычным асобам. А вось падзел на тэматыку сучасную і гістарычную, на мой погляд, досыць умоўны. Чалавек не мяняецца. Ён трапляе ў адну і тую ж сітуацыю — сітуацыю маральнага выбару.

Дарэчы, і першыя мае літаратурныя творы былі на сучасную тэму. Так мая першая кніга „Добры дзень, мая шыпшына” была прысвечана сучасным сюжэтам. Але ў ёй было апавяданне „Маналог святога Пётры”, героем якога была драўляная фігура, твор невядомага майстра, цяпер музейны экспанат, а ў мінулым ён аздабляў касцельны інтэр’ер. Мой святы Пётра валодаў і гістарычнай памяццю і нават здольнасцю чытаць думкі наведвальнікаў музея і прадбачыць іх будучыню. Гэтае апавяданне стала своеасаблівым мастком ад сучаснасці да гісторыі. І потым у мяне выйшла кніга „Пад крылом музы Кліо”. І я вельмі спадзяюся, што Кліо не крыўдуе на мяне, калі я саджуся за новы твор, а паблажліва пасміхаецца.

— І даўно Вы з ёю сябруеце?

— Калісьці, яшчэ будучы студэнтам, я даў сабе слова, як палачанін — па нараджэнню, гісторык — па адукацыі, літаратар — па прызванню, наколькі мне хопіць сіл і здольнасцей адчыняць гісторыю. Найперш для сябе, а калі хопіць здольнасцей — то і для сваіх чытачоў...

Калі я прыгадваю вучобу ў Беларускім дзяржаўным універсітэце, то згадваю яе з цеплынёй не за атрыманыя веды. Наадварот, нам выкладалі сумную нецікавую, шэрую гісторыю, зацверджаную ў Маскве, дзе зацвярджалася ўся літаратура, не гаворачы ўжо пра падручнікі. Нават рэцэпты тартоў вазілі ў Маскву на зацвярджэнне. Не ведаю, як з Рыгі (усміхаецца), а з Беларусі — дакладна.

Якраз тады, у тыя часы я пачаў разумець, наколькі трагічна мы адлучаны ад сваёй гісторыі.

— Калі ж настане час далучэння і ці настане?

— Сёння такое добрае свята наладзілі латвійскія беларусы. Летась угодкі Слуцкага паўстання я адзначаў у Англіі, дзе мне пашчасціла выступаць з рэфератам, прысвечаным случчакам, Cлуцкаму збройнаму чыну, перад нашымі англійскімі суайчыннікамі. І я яшчэ раз пераканаўся, што наша дыяспара адыграла не апошнюю ролю ў захаванні гістарычнай памяці народа. Калі ў Беларусі сціралася памяць пра лёсавызначальныя падзеі, пра той жа Слуцкі збройны чын, пра аршанскія падзеі, то на эміграцыі яны заўсёды адзначаліся. Дзякуючы дыяспары гэтыя падзеі і святы вярнуліся да беларусаў, якія жывуць на сваёй, на роднай зямлі. І я веру, што прыйдуць дні, калі яны назаўсёды стануць дзяржаўнымі святамі.

— А ці жыве гістарычная памяць у сённяшняй Беларусі, у тых жа літаратурных творах?

— Чаму не? Я не магу не параіць прачытаць знакавае апавяданне Васіля Быкава „На Чорных Лядах”. Трагічны лёс склаўся са спробай экранізацыі гэтага твора, быў зняты фільм, на жаль, ён не выйшаў і, напэўна, не выйдзе.

Магу прыгадаць і параіць прачытаць нядаўна надрукаваны раман маладога паэта і празаіка Алеся Пашкевіча „Пляц волі”, прысвечаны ў тым ліку і Слуцкаму ўзброенаму паўстанню.

— Дарэчы, а як жывецца беларускім літаратарам? Такое ўражанне, што частка іх падалася ў эміграцыю, а тыя, хто застаўся — высвятляюць адносіны. Ці не страцілі мы са смерцю Васіля Быкава нешта сваё, адметнае ў сучаснай беларускай літаратуры, ці не спыніла яна сваё развіццё?

— Ёсць штосьці сімвалічнае і бясконца сумнае ў тым, што на магіле Быкава пастаўлены ў якасці намагільнага помніка камень, прывезены з Фінляндыі. Гэта знак павагі мэрыі горада Хельсінскі. І надпіс на ім зроблены па-фінску і па-беларуску.

Але я не хачу сказаць, што мы жывем толькі ўспамінамі, што не з’яўляюцца новыя імёны, не нараджаюцца новыя цікавыя творы. Відавочная рэч, чым больш складаныя ўмовы, тым больш моцныя творы. Магу назваць яшчэ адно імя з маладых — Андрэя Федарэнкі, вельмі цікавы аўтар, на мой позірк, і параіць яго раман „Нічые”, дарэчы, таксама прысвечаны Cлуцкаму паўстанню. А калі хочаце самі пашукаць нешта цікавае ў беларускай літаратуры, чытайце часопіс „Дзеяслоў” — новае незалежнае выданне.

— Вашы „Таямніцы полацкай гісторыі” і „Дзесяць вякоў беларускай гісторыі” ў сааўтарстве з Генадзем Сагановічам увайшлі ў спіс ста самых папулярных кніг 20 стагоддзя. Не меншай папулярнасцю карыстаецца і кніга „Kраіна Беларусь. Ілюстраваная гісторыя”. Цікава, „Дзесяць вякоў беларускай гісторыі” друкаваліся ў Вільні, „Kраіна Беларусь” у Славеніі. Чаму не ў Беларусі?

— Таму што ў нас у чарговы раз адбываецца рэвізія гісторыі, спроба гісторыю ператварыць зноў у палітыку. У адпаведнасці з ідэалагічнымі патрабаваннямі цяпер карэктуецца гісторыя ўзаемаадносін Расіі і Беларусі ў гістарычнай рэтраспектыве. Выходзяць новыя падручнікі па гісторыі, у якія вяртаюцца старыя замшэлыя факты. У некаторых дапаможніках з’яўляецца тэзіс пра тое, што да Кастрычніцкай рэвалюцыі беларусы не мелі сваёй дзяржаўнасці. Хоць да гэтага дзесяць гадоў вучыліся па падручніках, у якіх распавядалася аб тым, што беларусы маюць амаль што дзесяцівяковую гісторыю сваёй дзяржаўнасці.

Так што дзякуй уладам ужо за тое, што не перашкаджаюць, што кніга трапіла да свайго чытача. Выданне не таннае, каштуе дваццаць еўра, гэта дзесьці 50 тысяч рублёў, а калі настаўнік гісторыі атрымлівае дзесьці 200 тысяч, то яму трэба аддаць чвэрць сваёй зарплаты, каб набыць гэтую кнігу. І ўсё ж такі тыраж яе ўжо прададзены. Я шчаслівы, што кніга свайго чытача знайшла, і чытач гэты быў беларус — кніга існуе пакуль што ў беларускім варыянце. Але ў перспектыве яна павінна выйсці і па-ангельску, і па-руску. Чакаем беларускага перавыдання.

— Ці ўбачым мы працяг „Дзесяці вякоў беларускай гісторыі”?

— Я спадзяюся, убачым. Існуе ідэя — зрабіць назву гэтай кнігі назвай цэлай серыі кніг. Зараз у рабоце кніга, прысвечаная Вялікаму княству Літоўскаму, якое па сутнасці было беларускай дзяржавай.

Я спадзяюся таксама, што да Калядаў будзе скончана праца над тэкстам, а потым пачнецца вялікая праца па падбору ілюстрацый. Мяркуецца, што тут таксама будзе вялікая колькасць здымкаў, дзесьці пад дзве тысячы.

— Гэта будзе ілюстраваная гісторыя?

— Так. І ў гэтых будучых кнігах, таксама як у першай, будзе праходзіць чырвонай ніткай думка, што ў нас, беларусаў, еўрапейская гісторыя і гэта наш пропуск у еўрапейскую будучыню.

— Аб чым хацелася б напісаць у будучыні?

— У бліжэйшай мне хочацца напісаць кнігу сучасных апавяданняў. У гэтай кнізе нават ёсць ужо назва — „Полацкія апавяданні”. Яна будзе народжаная маімі ўспамінамі пра полацкія дзяцінства і юнацтва. І ў гэтай кнізе будзе апавяданне як мяне, школьніка, прывезлі ў Рыгу. Для мяне адкрыўся новы свет. Першая сустрэча з морам. Першая сустрэча не са славянскай цывілізацыяй...

Калі згадваць Полацк майго маленства, то ў ім была толькі адна шыльда на беларускай мове „Лазня”, і то я тады не разумеў, што азначала гэтая лазня.

І тут я трапіў у горад, дзе людзі гаварылі на чужой, незразумелай мне мове. Гэта было выключнае ўражанне. І можа гэта нагода таксама паспрыяла таму, што ў маёй душы пачаў абуджацца беларус.

Нашу размову дазвольце закончыць уступным словам з новай кнігі Уладзіміра Арлова „Каханак яе вялікасці”:

„Уладзімір Арлоў лічыць, што гісторыя — гэта ўваскрашэнне. І, уваскрашаючы падзеі мінулага, аднаўляючы нашу гістарычную памяць мы, беларусы, і самі ўваскрасаем як еўрапейскі народ”.

Гутарку вяла Таццяна КАСУХА