Ліквідацыя беларускай тапаніміі на Беласточчыне

Яўген МІРАНОВІЧ

Кніжка адлюстроўвае шматгадовую працу Яраслава Яновіча, яго карэспандэнцыю з прадстаўнікамі дзяржаўных устаноў, пералік населеных пунктаў, якім адміністрацыя памяняла назвы так, што загубілі яны беларускі характар, часам таксама першапачатковы сэнс. Апублікаваная карэспандэнцыя, якую атрымлівалі Яраслаў Яновіч і Беларускі саюз выклікае прыгнятальнае ўражанне. Грамадзяніну, які патрабуе спыніць адну з форм асіміляцыі, армія чыноўнікаў, спасылаючыся на законы, пастановы, фармалістыку згодным хорам адказвае: „не”. Цынізм прадстаўнікоў улады заключаецца ў тым, што ў большасці афіцыйных пісьмаў дэманструюць яны волю станоўча аднесціся да прапаноў Яновіча, аднак з-за дзесяткаў перашкод не могуць гэтага выканаць. Каб памяняць беларускую назву вёскі на адпавядаючую гучанню польскай мовы, дастаткова было рашэння аднаго чыноўніка. Працэс у адваротным напрамку аказваецца амаль немагчымы. Нават калі ўжо ўсялякія эксперты і камісіі дазволяць вярнуць арыгінальную назву, патрэбная згода гміннай улады і мясцовага насельніцтва ў выглядзе рэферэндума жыхароў данай мясцовасці.

Апублікаваныя ў кніжцы пастановы гмінных улад і вынікі галасавання жыхароў паасобных вёсак адлюстроўваюць імкненне беларускага люду да самаапалячвання. Страх перад уладай і пагарда да спадчыны продкаў выцякае з пастаноў гмінных улад, выбраных беларускім насельніцтвам. Змест гэтых дакументаў найбольш сумны, таму што сведчыць пра наш тутэйшы народ.

Каментарыі Яраслава Яновіча, у якіх адносіцца ён таксама да выказванняў шматлікіх палітыкаў і публіцыстаў, паказваюць рэакцыю польскіх элітаў на лозунг „беларускім мясцовасцям вярнуць беларускія назвы”. Ад дзесяцігоддзяў на Беласточчыне нічога не мяняецца. Якая-небудзь ініцыятыва беларусаў выклікае падобную рэакцыю. Заўсёды пачынаюць даказваць, што мы тут — вынік царскай русіфікацыйнай палітыкі. Мясцовы біскуп у 1993 г. сказаў нават, што да 1989 г. ніякіх беларусаў у Польшчы ўвогуле не было, прафсаюз „Салідарнасць” прымаў пастановы не дапусціць ніякіх беларускіх назваў да афіцыйнага ўжытку. Як заўсёды знакамітыя беластоцкія публіцысты зараз прыпаміналі, што Польшча — дзяржава аднае нацыі; і тады каму патрэбныя беларускія назвы? — пыталіся. Самі давалі адказ: „для некалькіх інтэлігентаў” (чытай: нацыяналістаў). Час ад часу, на маргінэсе дыскусіі нехта з варшаўскіх салонаў выказаў таксама рэфлексію, што дзяржава аднае нацыі гэта фашыстоўскі ідэал дзяржаўнасці, але ў Беластоку такіх тонкасцей ніхто не заўважае і доўга яшчэ заўважаць не стане.

Якой-небудзь дыскусіі на інтэрнэтавых старонках беластоцкай „Gazety Wyborczej” аб мясцовых беларусах найчасцей спадарожнічаюць пажаданні, каб найлепш з’ехалі мы на ўсход, „да Лукашэнкі”, ці абы-куды, толькі каб не псавалі сваёй „рускай” прысутнасцю культурнага і монаэтнічнага краявіду.

Кніжка Яраслава Яновіча з’яўляецца дакументам нашай эпохі. Сцяны галавою аўтару не ўдалося прабіць, але хроніка гэтага змагання астанецца на вечнасць.