Пакінутая беларуская вёска

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Неўзабаве, на вуліцы, ачапляюць мяне два невялічкія сабачкі. Захіляюся ад іх, ды і іхняя руплівасць памяркоўная: запыняецца на горле, не даходзячы да зубоў.

Заходжу ў хату тамашніх старажылаў. У пліце гарыць яшчэ агонь, гаспадар снедае. Гаспадыня паказвае мне фольгавы мяшочак з ягонымі лекамі, называе расходы на іх. Пакорліва ўспрымаю паведамленне, бо ж і мяне, калі ўдасца дажыць, такое, мабыць, чакае. Цікаўлюся, як яны ў выпадку неабходнасці, выклікаюць медыцынскую дапамогу.

— Нашы дзеці ў Бельску і калі што трэба, мы тэлефануем да іх і яны забіраюць нас да лекара ў Бельск. Мы прапісаны ў бельскую амбулаторыю; раней былі ў Вышках, можна было і ў Лубін, але туды складана ад нас даехаць.

Паводле раскладу ў будзённыя дні ў Малешы павінны ездзіць па два аўтобусы ў суткі, у Бельск; гаспадар кажа, што ездзяць яны радзей.

Гаспадыня, якой пры мне даводзілася больш слухаць, чым гаварыць, праводзячы мяне наганяе недагаворы. Паказвае мне аддзеланы зяцем у былой хатняй каморы сучасны санітарны адсек з поручнямі і іншымі выгадамі для паслабелых людзей.

Вуліца ў Малешах вымашчаная брукам. За брамкамі на некаторыя панадворкі няма сцежак, толькі красуецца сакавітая трава. Шмат хат пакінутых. На пальцах адной рукі можна палічыць тыя панадворкі, дзе можа быць таварнае гаспадаранне. Час ад часу, так як і на пачатку, выбягаюць з няшчыльных панадворкаў сабачкі; побач занепакоенасці выклікаюць яны ў мяне і іскрынку задаволенасці што адзеў старыя нагавіцы: як і парвуць, дык не будзе так шкада.

На заходнім канцы вёскі праваслаўны цэментны крыж з кірылічным надпісам. Вяртаюся. З паўднёвага боку байкаватая апусцелая абора з пахваляваным ужо дахам. На панадворку пажыленькі мужчына корміць непрычэпленага сабаку. Ды і так да яго не зайшоў бы, каб не трывожыць згадкай пра пахілены побач нажытак ягонага жыцця. Па-суседску хата з прытуленым да столі дахам...

Ад крамы ў мой бок кідаюцца два сабачкі, іхны гаспадар выходзіць з магазіна і супакойвае іх; у краму не заглядаю. Побач крамы будынак былой святліцы з голымі аконнымі і дзвярнымі праёмамі. Насупраць — патанаючы ў зялёным зарасніку школьны будынак. Невялічкая царкоўка ў сярэдзіне вёскі.

Заходжу на солтысаў панадворак, уцішаныя сабакі абнюхваюць, быццам целаахоўнікі, ці не тэрарыст мо я які. На панадворку солтысаў бацька, неўзабаве выходзіць і малады гаспадар вёскі, гадоў пад трыццаць. Гаворыць, галоўным чынам, старэйшы; гутарым па-польску.

— З вёскі ўцякаюць, бо цяжка гаспадарыць, цяжка выжыць.

— Неўзабаве маюць быць еўрадаплаты...

— І што з таго?! Усе рэсурсы для земляробства даражэюць: угнаенні, машыны...

— Але ж цяпер падаражэла мяса і малако...

— Гэта ў гарадах падаражэла, а ў нас таннее. Гэта лухта, што мы на гэтым больш заробім. Заўсёды, калі ў горадзе хочуць падняць цэны, нешта напішуць, што нам на вёсцы лепш!..

— У вас яшчэ брук на вуліцы, — мяняю тэму.

— Гэта павінны ў тэлебачанні паказаць, якая ў нас адсталасць. Брук пакладзены недзе ў сярэдзіне пяцідзесятых.

— Брук толькі ў Малешах на ўсю гміну? — хітруюся выведаць ці не крыўдзяць адзінай царкоўнай вёскі ў Вышкаўскай гміне, дзе на выбарах дзевяцігадовай даўнасці на Валэнсу прагаласаваў бадай большы адсотак выбаршчыкаў, чым у Чыжоўскай на Кваснеўскага.

— Не, ёсць і вёскі, у якіх на вуліцах гравій. Наша гміна бедная, яе павінны зусім распусціць. Няма тут ніякай прамысловасці, а сельская гаспадарка слабая, не тое, што ў Браньскай, дзе гаспадары багатыя. Ведаеце, у справе вуліцы ў Малешах мясцовы праваслаўны ксёндз недастаткова стараецца.

— А што ж ён выстараецца ў Вышкаўскай гміне?

— Наша вуліца з’яўляецца адрэзкам павятовай дарогі...

— А ён у павеце што зможа?

— О! Яны многа могуць.

— Але і паветы ж бедныя...

— Калі ў Бельску стаў кіраваць Снарскі з Рудкі, тады ў Рудчанскай гміне ўсюды сталі ладзіць дарогі.

— Арлянская гміна яшчэ бяднейшая, але дарогі насцелены асфальтам... Вы ад свайго войта не патрабуеце нічога?

— Калі войт прадаваў нашу школу, гаварылі, што прыбытак ад яе вернецца ў Малешы.

— Даўно прадалі школу?

— У мінулым годзе.

— Каму?

— Нейкі немец купіў.

— І з таго часу нічога не зрабіў...

— Нічога.

— Ну, а гмінны бюджэт, ён жа нейкі ёсць, на што ён расходуецца?

— На гімнастычную залу ў Вышках, якая праз дваццаць гадоў стане нікому непатрэбнай!

— Як і ваша школа. Калі яе закрылі?

— Пяць-шэсць гадоў таму.

— А колькі школьных дзяцей у Малешах?

— Каля дваццаці.

— А ўсіх душ?

— Каля сотні. І маладыя людзі тут не астануцца, выедуць, — кажа малады солтыс. — З маіх равеснікаў на вёсцы астаўся толькі яшчэ адзін.

І ў солтыса, дзе на пярэднім плане панадворка стаяць два магутныя трактары, старыя кроквы пад дахам аборы пільна патрабуюць замены маладзейшымі...

Вяртаюся да пакінутага спачатку помніка, прабую пальцамі прачытаць маскіраваны прамінаннем надпіс. Неўзабаве даверліва падыходзіць да мяне жанчына, што баялася, каб яе не паказалі. З памяці прыгадвае фрагменты тэксту. Супольнымі сіламі ўдаецца прачытаць цэлы: „Господи избави весь сию отъ всякаго бедствия. Сей крестъ сооруженъ жителями с. Малешы в 1908 г. июля 20 д.”

— Гэты крыж, — расказвае мне, — адбудаваў мой муж, калі ў час вайны пашкодзілі яго адступаючыя немцы. Яны пусцілі з дымам амаль усю вёску, у тым ліку і мураваную царкву, загадаўшы раней вынесці з яе культавыя прадметы.

Сапраўды, амаль стогадовы корпус помніка з чырвонага каменя патрэсканы, а крыж цэментны, салідна дабудаваны стаіць ужо шэсцьдзесят гадоў і не відаць на ім слядоў ветрання. На драўлянай агароджы засцеленая цыратай паліца, на якой два вазоны штучных кветак.

— А гэтыя штучныя кветкі дзеля чаго? — пытаю.

— У маі-чэрвені тут бацюшка моліцца за вёску. Даўней, калі я яшчэ маладая была, абыходзіў ён вёску па загуменні з аднаго боку і, памаліўшыся тут, вяртаўся другім загуменнем. За ім ішла працэсія вернікаў. На той час пастухі прыганялі дабытак пад загуменную дарогу, а бацюшка свянціў яго.

Помнік шчыльна абступаюць парасткі бэзу, пасярод іх выцягаю каліва асату.

— Я раней бэз высякала, але цяпер маладыя гаспадыні не клапоцяцца пра гэта, — кажа мая суразмоўніца.

Малешы пасля бедства пажарнага адыходу вайны пакінулі шматлікія жыхары, перасяляючыся туды, дзе сонца мела ўсходзіць. Цяпер вёску пакідаюць іх пераемнікі, перасяляючыся ў процілеглым напрамку.