Жалезная баба

Ганна КАНДРАЦЮК

Мова пра Ганну Я. з Тыневічаў, якая жыве пад адкрытым небам ды адмаўляецца ад усякай дапамогі.

— Што я не рабіў, — наракае войт, — якіх тут хітрыкаў не прыдумвалі — няма да яе прыступу.

— Займіэтэся лэпі своімі діэламі! — чуюць кожны раз у адказ працаўнікі гміны.

* * *

Ганну Я. ведаюць як ганарыстую дзівачку ва ўсёй гміне. Цікавасць і ўвага да яе асобы павялічылася яшчэ пасля рэпартажу, які — як адзначае з нотай крыўды войт — паказалі ў тэлебачанні на ўсю Польшчу.

— Ой, то цяжкая асоба для размовы, — папярэджваюць у суседняй Лапухоўцы. — І ці не замерзла яшчэ ў той сваёй паваленай хатцы? Праўда, нядаўна ішла ў Нарву з казой, нібыта да ветэрынара?.. А ці вярнулася — ніхто не бачыў. А можа ўпала ў лесе і замерзла разам з казой дзесь пад Забалоццем?

— І каб вы ведалі, як яна кароў даглядала! Як мароз — то і пярынай накрые, ці ходнікам. То жонка так каля мужыка не ходзіць, як яна каля жывіны хадзіла, даглядала.

Тут пачынаецца расказ пра цэлы погоны кароў Гандзі Я. — бо так завуць 72-гадовую жанчыну ў Тыневічах і навакольных вёсках.

— Найперш усё лета сама адна грабе рукамі сена і на лонцы ў невялічкія стагі складае. А ўжо зімой, калі снегу па калена, жане туды кароў і стаіць каля іх на марозе да вечара, — успамінаюць у Лапухоўцы.

— А колькі было закалоту, як здохла ў яе летам карова, — прыгадвае войт. — Ляжала на панадворку, аж смурод па вёсцы пайшоў. Дзе карова, пытаюць вяскоўцы, а яна: там, дзе і трэба. Не сунь носа — не твая справа!

— Вазьмі і не сунь, як пад Даратынку чуць падлу.

Трэба было ўпільнаваць, калі Ганна Я. у Нарву адправілася. Тады хуценька пад’ехалі трактарам, „цыклёпам” здыхляціну на прычэпку ўкінулі і чым хутчэй закапалі... А колькі яшчэ ляманту, сваркі было!

Тут чую пра бесцырымонныя сваркі жанчыны з паліцыяй і гмінай. Такая баявітая што не падходзь!

— Ці яшчэ гадуе кароў?

— Апошняя цёлка ўтапілася восенню ў рове, — кажа суседка з мураванкі, што насупраць дзікай сядзібы Ганны Я.

* * *

Панадворак Ганны Я. — як пасля бежанства, дзікі і адчайны. Развалены хлеў, раскінутая стадола, у хаце заваліўся дах. Праз пабітае акно бачу змуршэла-зялёныя пакрытыя мохам бэлькі абапертыя аб падлогу.

Хата закрытая. Доўга стукаю ў дзверы і акно. Усярэдзіне брэшуць раз’юшаныя сабакі. Колькі іх там — тры ці пяць? І злосныя, як ільвы, кідаюцца на дзверы.

— Цётко Ганно! — крычу...

Няма водгуку.

— Якая яна табе цётка? — цікавіцца суседка. І якая ў мяне справа? Раіць пашукаць у глыбі панадворка. А можа ў лес пайшла — хто яе ведае? Ніхто не зведаў яе сцежак-дарожак.

Сцяжынай між здзічэлага саду, іду праз загружаны ламаччам доўгі-доўгі панадворак. Сцяжынка вядзе проста ў лес, далей — могілкі.

На паваленым плоце безліч навязаных старых латак. Адчуваецца тут ляк — як у магічным тупіку. Калі на двары мароз, Ганна Я., каб не замерзнуць жыўцом, цэлую ноч ходзіць па лесе.

— Ці хоць жывая? — пытаю суседку.

— Ах, сокуолко! Яна — жалезны чалавек. Усіх нас яшчэ перажыве, — між словамі суседкі адчуваецца пэўная зайздрасць. Бо здароўе — ведаюць гэта і ў Тыневічах, і ў Варшаве — найважнейшае. А тая Гандзя хоць ёй за семдзесят — як ракета на ровары ганяецца!

Мая субяседніца бачыла яе раніцай з роварам. Намаўляла, каб у царкву разам ісці, бо ж Ввэдэніе дзісь.

— А дэ ж мніэ ў чобутах на тыя дываны ліезті? — пачула ў адказ.

* * *

Каля паваленай хаты Ганны Я. бялее бляшаны будан. На дзвярах тоўсты замок. Паводле суседкі, Ганна Я. ніколі не пойдзе жыць у бляшаную буду.

— Заракалася, што і нага яе там не стане, — кажа суседка. — Што нічога ад гміны не прыме. Мае крыўду да паньства, што зямлю ў яе забралі.

— А пенсію атрымоўвае?

— Атрымоўвае.

— Я хацеў ёй невялікую мураваначку паставіць, — кажа Якуб Садоўскі. Сам ён родам з Тыневіч і добра ведае амбіцыю жанчыны.

— То каб не даваць дарма, кажам ёй: мы вам хатку паставім, а вы карову за гэта дасце. Так будзе справядліва. То нават слухаць не хацела. І майстра прагнала.

— Мніэ вашого добра не трэба! А ты чоловіэчэ лепі сваёй сімёю і дітіма займісе.

Тады войт рашыўся прывезці гэты перасоўны бляшаны барак. Усярэдзіне як у гняздзечку вымасцілі. Уставілі версальку. Новую пасцель далі. Столік з абруском. Печку паставілі, словам — усё, каб па-людску жыла.

— Я і бацюшку прывёў, — успамінае войт, — каб пасвяціў яе новы домік. Каб не думала, што ў будзе якой жыве. — Тут войт не скрывае хвалявання. Ганна Я. толькі махнула рукой і нават не глянула на тыя выгоды:

— У такой чыстотіе то туолько дохторам жыті!, — пачуў замест падзякі.

— І будзь ты разумным, — гадае ўголас войт. — Каб яна хворая ці ненармальна была, то сілком у Дом апекі адправілі б.

* * *

У аднавяскоўцаў няма такой прагі дапамагаць Ганне Я.

Не хоча — яе справа! Адно што хата і гаспадарка такая здзічэлая, страшная.

— Як ноччу тудою ідзеш, то здаецца, леў які з панадворка выскачыць, — кажа дзядзька, які маршыруе ў бок магазіна-бара.

Раіць, каб не чапаць дзівачкі. Хіба, што мне неабходна. То зараз хлопцаў пакліча і пойдуць ды выкураць яе з ямы. Бо, паводле апошняга, Ганна Я. жыве пад падлогай у склепе. У парніку кашы сабе згатуе і так гаруе, бедная. А спіць з сабакамі, каб цяплей было.

— Дзякую вам, — кажу напалоханая перспектывай бесцырымоннага „выкурвання” нявіннай жанчыны.

Не кожны пойдзе на панадворак Ганны Я.

— Як памерла ейная маці, то месяц часу ніхто не ведаў, што нябожчыца ў вёсцы. Яна апранула маці ў паліто, пасадзіла на ложку і так гаварыла з трупам. Тады якраз у краіне ваеннае становішча завялі. На двары мароз і завея, што з хаты не выйсці. А, можа, не ведала, як труну раздабыць? Ці як у такі мароз ямку выкапаць? Хто гэта ведае? Ужо як паховіны спраўлялі, то на нябожчыцы мох вырас, — успамінаюць з жахам аднавяскоўцы.

— Чаму так усё прападае-гніе? Няраз яна кажа, — уздыхае суседка, — што няма для каго старацца. Што як памрэ, ніхто з роду не астанецца. То і махнула на ўсё рукой. Хай гіне ўсё разам з ёю!

— А я вам скажу праўду, — кажа згаданы ўжо дзядзька, — чаму яна да таго барака баіцца заходзіць.

— Чаму баіцца?

— Бо адзін пажартаваў, што пастку на яе такую войт паставіў. Як пойдзе ўжо туды жыць, то ноччу падляціць верталёт, ухопіць будку і ў Дом старцаў разам з Гандзяй занясе! Вось што!..

Гэтую гісторыю я пачую і ў Лапухоўцы. Тут, як і ў Тыневічах, не хочуць мяшацца ў жыццё дзівачкі. Усякія людзі патрэбныя. І мудрыя, і дурныя, і грэшныя, і святыя. А каб усе разумнымі былі — то хто на вас, разумных, рабіў бы?

Ужо за вёскай у імгле бачу статак кароў. Каля іх увіхаецца згорбленая постаць. На ўсякі выпадак націскаю на педалі (я таксама на ровары). Бо, як кажуць у наваколлі, тут пад забалоцкім лесам страшыць ды водзіць да белага рання.