Каб нас не было!

Сакрат ЯНОВІЧ

Вельмі хочацца мне жыць у нармальнай краіне, проста звычайнай, у якой ніхто нікога не душыць. Утопія?

Наша беластоцкая беларуская сітуацыя, вось, паўтараецца з міжваеннай, санацыйна-эндэцкай. Родная дзяржава глядзіць на нас падазроным вокам, дрыжучы даць нам крыху нацыянальнай свабоды. А за кардонам той самы свет маўчыць, якому беларусы — гэта нясцерпная перашкода ў ягоных глабальных планах. І будзь тут разумны, як жыць і быць!

Дакладна гэтак жа, як у перадваенны час, аднак, спрыяюць нам некаторыя палякі, але не тыя, у руках якіх канкрэтная ўлада. Зрэшты, наглядаецца і нешта такое: даволі таго, каб наш польскі сябар дабіўся сякой-такой улады, адразу пераўвасабляецца ён у праціўніка. Механізм рэакцыі зразумелы: застаючыся надалей нашым сябрам, ён страціць уладу, ціха пазбудуцца яго. Нацыяналізму патрабуюць перш за ўсё польскія народныя масы, старыя і малыя.

У 1938 годзе Варшава ліквідавала дарэшты ўсе беларускія арганізацыі; нават ксяндзоў-беларусаў разагнала. Заходнюю Беларусь падрыхтавалі дзеля гладкай польскай каланізацыі. Быццам неграў. Парадаксальна верна служылі беларусы, мабілізаваныя ў верасні 1939 г. на польска-нямецкую вайну. Мой бацька ваяваў пад Чанстаховаю да канца тады, калі жаўнераў-беларусаў былі пакінулі афіцэры-палякі, паўцякалі паны з лініі фронту. Факт, які ён часта ўспамінаў. Беларусы баранілі антыбеларускую дзяржаву, аб чым пішу з пачуццём крыўды на душы. Як у народнай прымаўцы: Служы пану верне, то ён табе перне!

Цяперашнія антыбеларускія афіцыйныя інцыдэнты, скандалы наводзяць на мяне адчуванне горычы. Суцяшае адно: калі гісторыя чаго паўтараецца, дык абавязкова ўжо ў парадыйным стылі. Чым закончыцца суд над „Ніваю”? Павядуць ніўцаў у турму, быццам перадваенных дзеячаў? А ненавісны закон без ласкі давядзецца Сейму прыняць. Еўрасаюз прымусіць, Брусель! Будзе гэта значыць, што Польшча сама па сабе не ў стане быць талерантнай, як толькі пад заходнім прымусам. Няпраўда, што палякі шануюць у сябе непалякаў; не могуць шанаваць, будучы ў мінулым каланізатарамі, м.інш. Беларусі.

Адкуль бярэцца трыбунны нацыяналізм у інтэлігентных людзей, якімі большасць палітыкаў, напэўна Ян Марыя Ракіта і яго спадарожнікі ў Грамадзянскай платформе (?). Гэта не загадка. Гэта горай загадкі, бо ігнараванне нацыянальных мяншыняў, трактаванне іх у ролі мышкі кату.

Вядома, што польскі нацыяналізм цалкам касцельны, значыць: масавы. Як праваслаўе ў нашым старонні імперска-расійскае, што таксама значыць: масава антыбеларускае. Калі хто займаецца польскай палітыкай, мусіць быць суперкатолікам, іначай на яго кандыдатуру не прагаласуюць выбаршчыкі. Інтэлігентны Ракіта хоча іграць на галоўнай скрыпцы і таму пляце дубы смалёныя. Тое ж у праваслаўнай Беларусі, толькі наадварот. Там усё абараняюць рускую мову, імперска-царкоўную. Абараняюць настолькі моцна, што ад беларускай мовы беларусаў засталіся ўжо адны рожкі ды ножкі. Аб’едкі сабачыя. Саветаў гэта ні трохі не бянтэжыць, як не бянтэжыць палякаў, што праз гадоў якіх дзесяць-дваццаць застануцца ад тутэйшых беларусаў адны могілкі. На помніках ужо не ўбачыць „букваў”.

Такая брутальная праўда. Адзінае, што можам зрабіць-учыніць, гэта не стацца даверлівымі дурнямі, з якіх потым будзе рагатаць стройная пані Гісторыя.

PS. Гаварыць з войтам па-свойму — гэта знішчаць Польшчу (паводле Яна Марыі). І паводле нашых родных ідыётаў! Дэбілізм, кажа лекар-псіхіятр. С. Я.