Ад пачатку я паперу крэмзаў

— Я вельмі мала пра Вас ведаю. Можаце расказаць пра сябе?

Я нарадзіўся ў стольным Мінску,
больш чым паўвеку там грашыў.
Цяпер для цела і душы
я мушу памяняць прапіску.
Для цела з горак той утульны,
дзе старац наш Іеранім.
Дзе пераможца побач з ім,
браты, што да пары паснулі.
А для душы прапіска ў Бозе
толькі для страшнага суда.
Гасподзь цвярозы розум даў
каб не згубіцца ў дарозе.

— А можна больш дакладна?

— Паводле даўніх мудрацоў браты да сарака — юныя, ад сарака да васьмідзесяці — маладыя, а пасля васьмідзесяці — сталыя. А сястрычкі да сарака — юныя, а пасля, і вечна — маладыя. Юнацтва маё і частка маладосці прайшлі ў стольным Мінску. Я змалку быў няхрышчаны.

— А Вашы бацькі?

— Бацьку майго, які раней спяваў на клірасе, у дванаццаць гадоў заспеў бязбожны пераварот на Святой Русі і закруціла яго піянерска-камсамольская ідэалогія. Ён быў з беднай сям’і, але Бог даў яму талент скульптара і ён хутка закончыў Піцерскую акадэмію. Я нарадзіўся перад вайной, у 1939 г. Першае паўтара года майго дзяцінства былі шчаслівымі. Але пачалася вайна, якая заспела нас на дачы пад Мінскам. Усе лічылі, што яна хутка праміне. Тата пайшоў у наша войска, мама апынулася на тэрыторыі занятай немцамі з двума дзеткамі (я і мая старэйшая сястра) мусіла дабірацца пяшком у Мінск. Прыйшла — Мінск гарэў, смярдзела трупамі. На шчасце, наша кватэра была цэлая. Мае ўспаміны ад вайны галодныя. Бацька вярнуўся калі мне было 4,5 гады. Гэту хвіліну я маю ў памяці і цяпер. З той пары пачалася ў нас пара сытая. У мяне была натура гарачая і гэты свет мяне закруціў. Я меў свае заняткі: крэмзаў паперу, пасля музыка, філасофія...

— Спачатку было мастацтва?

— Спачатку не. Спачатку я ў школе паперу крэмзаў, пасля паступіў у Інстытут літаратуры, а там была модная інжынерная прафесія. Я паступіў у Політэхнічны інстытут. Дайшоў да чацвёртага курса, а пасля мяне захапіла музыка. Я закахаўся і хацеў зайграць дзяўчыне „Месячную санату” Бетховена. Пакуль доўга я вучыў яе, дзяўчына гэта адляцела з лётчыкам, а саната засталася. Я ўжо тады ведаў, што політэхнічны інстытут не для мяне і паступіў у музычнае вучылішча, а пасля заканчэння яго — у кансерваторыю. У канцы кансерваторыі мяне захапіла філасофія. Я паступіў у аспірантуру Інстытута філасофіі і права. Філасофія тады была марксісцка-ленінская, але ў нас быў добры выкладчык: малады і смелы, даваў нам чытаць Ніцшэ i Шопенгаўэра. Толькі цяпер я зразумеў, што гэта былі чарговыя спакушэнні. Далі мне тэму працы: „Нацыянальнае і інтэрнацыянальнае ў духоўнай культуры”. Я не вельмі быў задаволены гэтай тэмай, але пазней яна мяне зацікавіла. Праз гэту тэму, якую я спачатку ўзяў з неахвотай, я пачаў разумець праблему мовы. Мне стала сорамна, што я з бабулькі насмейваўся. Бабуля па-руску не ўмела гаварыць, а я смяяўся, што гарадской мовы не ведае. У Інстытуце Уладзімір Конан размаўляў па-беларуску. Слова да слова і мне стала так лёгка гаварыць на беларускай мове. На маю працу даў добры водгук Уладзімір Караткевіч, але абвінавацілі яе ў нацыяналістычнай ідэалогіі, у няправільным канцэпце. Я ўжо тады ведаў, што нічога з дысертацыі не будзе і пачаў цікавіцца праблемай мовы. Ставіў я ў анкеце людзям пытанне: „Што ты думаеш пра беларускую мову?”. Каб лепш разабрацца, я падрыхтаваў беларускія вершы пра родную мову, а з другога боку ліст маскоўскага беларуса на рускай мове. Гэта быў сапраўдны ліст, які дала мне мая маскоўская знаёмая ад свайго брата. Усё было ананімнае, толькі трэба было адзначыць узрост, нацыянальнасць і прафесію. Гэту анкету дадаў я да дысертацыі і атрымалася амаль як п’еса. У цэнтры персанажаў — мова, усе гэтыя персанажы выходзяць і гавораць, што думаюць пра галоўнага героя — мову. Уладзімір Караткевіч напісаў для працы пасляслоўе і так яна хадзіла па руках як адксераваная кніжка. Дайшла яна аж у Лондан і там была выдадзена. Радыё „Свабода” ў 1986 г. пачало таксама перадаваць фрагменты. І тут пачаўся вялікі лямант.

— Як гэта так?

— Так, я як толькі пачуў па „Свабодзе”, не ведаў нават, што яна там дайшла. Галоўным пытаннем на допытах не быў змест, а як яна там трапіла. Як толькі я пачуў перадачу, напісаў адкрыты ліст Гарбачову з просьбай надрукаваць гэту кнігу ў нас, бо яна нядрэнная. У інстытуце склікалі вучоны савет. Я думаў, што будуць меркаваць, як даць кнігу да друку, а яны абвінавацілі мяне ў антысаветчыне. Скончылася тым, што праца не марксісцкая і нацыяналістычная, але антысаветчынай не назвалі. Я тады быў у партыі і наіўна верыў, што КПСС можна пераўтварыць у Камуністычны праваслаўны сацыяльны саюз. Забралі мне партыйны білет і прапанавалі, каб я, па сваім жаданні перайшоў у другі інстытут. Але такога жадання ў мяне не было. Атэставалі мяне не як навуковага супрацоўніка, а як лабаранта. У 1982 г. я тайна хрысціўся на кватэры святара, а Конан стаў маім хросным бацькам.

Калі прагналі мяне з Акадэміі навук, выйшлі яшчэ дзве кніжкі: адна ў Беластоку, другая ў Нью-Йорку („Рэха малітвы”). З-за кніжкі „Рэха малітвы” мяне ўзялі ў Саюз пісьменнікаў. Тады пачалі друкаваць мае творы і я працаваў пры Скарынаўскім цэнтры ў Мінску. Але „братам-дэмакратам” маё пісанне не падабалася і яны звольнілі мяне за „невыкананне планавага задання”. У гэты час мая хросная маці адкрыла мне Жыровічы. Я толькі на мяжы 80-90-х гг. сюды трапіў.

— Трапілі Вы сюды разам з паломніцтвам?

— Не, я сам. Тут быў архімандрыт Піліп, эканом. Ён падарыў мне кніжку вершаў Ларысы Геніюш і па-беларуску напісаў мне свой дарчы надпіс. Ён і духоўна мяне падтрымаў. Бацька мой памёр, я беспрацоўны і цяжка было з харчамі. Сябры мяне падкормлівалі. Айцец Піліп і харчы даваў, і грошы. Ён стаў маім духоўнікам. Тут і семінарыю адкрылі. Я з семінарыстамі выступаў і вершы ім чытаў. У 1989 г. я прыехаў у Жыровічы сустрэць сваё пяцідзесяцігоддзе і памаліўся Богу, гаворачы, што першую палову жыцця грашыў, дазволь мне Божа, другую палову Табе служыць. 8 ліпеня 1996 г. я прыехаў на тры дні і астаўся. „Добрыя” людзі пачалі судовы працэс па бацькоўскай хаце і пасля пяцігадовага працэсу забралі бацькоўскі дом. А Гасподзь мяне забраў у свой дом ды яшчэ паказаў, што смерць блізка. У 1994 г. у мяне аказалася правадная язва і час ад часу балела. Я марыў, хоць бы памерці ў манастыры. Прасіў дапамогі пакойнага старца Іераніма і промыслам Божым звязаўся я з айцом Мітрафанам, які сказаў мне трымацца манастыра. Здароўе палепшылася, калі я на Вадохрышча выкупаўся ў крынічцы.

— Як да Вас, як да інака-паэта, ставяцца іншыя браты?

— У мяне адно з паслушанняў — выдаваць наш лісток „Жыровіцкая Абіцель” і другія душакарысныя кніжкі.

— Адкуль узяўся Ваш псеўданім „Зьніч”?

— Зьніч гэта дух смерці, Божы агонь, які вынішчае на зямлі зло. Гэта са славянскай міфалогіі, але можа быць і праваслаўны Зьніч. Гэта мой афіцыйны пісьменніцкі псеўданім.

— А як свецкія знаёмыя прынялі тое, што Вы звязаліся з манастыром?

— Прынялі гэта як чарговае паэтычнае захапленне. Але прайшло 6 месяцаў, а захапленне не праходзіла. Старэйшая дачка, Таццяна, узнала, што гэта не захапленне, а любоў... А цяпер ужо ўсе прывыклі. Забылі, што быў калісьці Алег, які пражыў 62 г., а цяпер ёсць немаўлятка — інак Мікола, якому толькі 2,5 гадоў.

— А як выглядаюць адносіны да таго, што размаўляеце па-беларуску?

— Тут са мной кожны стараецца сказаць хаця б два-тры словы па-беларуску, каб паказаць, што ён не горшы. Амаль усе семінарысты бліскуча размаўляюць на беларускай мове, размаўляюць і некаторыя святары.

— Якія Вы выдалі зборнікі вершаў?

— У Беластоку выйшаў найбольш поўны зборнік „Саната расстанняў” і дзякуючы Янку Запрудніку ў Нью-Йорку — „Рэха малітвы”.

— Галоўным матывам Вашых вершаў з’яўляецца духоўнае?

— Так, лірычны герой, які шукае сэнс жыцця.

— Паводле некаторых паэтаў, няма натхнення, яно не існуе, ёсць толькі цяжкая праца над вершамі. Як атрымоўваецца ў Вас?

— Не пішацца, не жывецца. Вось запаветны адчай, дзе падзяляю сэрцам Вечнасць: на пекла і на рай. Калі перашкоды ўзрастаюць, а цяжкасці множацца, гэта найбольш плённы перыяд, значыць, што поспех блізка. Трэба маліцца ў любым стане.

— Дзякую вельмі за размову. Успомніце і мяне ў сваіх малітвах.

Гутарыла Анна САДОЎСКАЯ