Прывабны Мельнік

Аляксей МАРОЗ

У Мельніку краявід памяняўся з нізіннага на ўзгорысты. З узгоркаў відаць частку мясцовасці. Драўляныя дамы раскінуліся непадалёк ад ракі, якая прыгожа паварочвае ўбок. Сярод кустоў заўважылі мы рэшткі старых умацаванняў. Калі сышлі ніжэй, убачылі руіны мельніцкага замка. Мой суразмоўца паінфармаваў, што ў Іпацьеўскім летапісе ўпамінаецца пра нашэсце татараў на Мельніцкае гарадзішча ў 1241 годзе. Аб тым, што першымі жыхарамі Мельніка былі праваслаўныя вернікі гаворыць цытата з 1263 года: „У Мельнік, у царкву святой Багародзіцы прыбыў князь Галіцкі Васілька, каб пакланіцца іконе Спаса Збавіцеля”.

— Легенда гаворыць, што спачатку залатая Узнясенская царква пабудавана была на гары, якую зараз называюць Ушэсце (так на Беласточчыне называюць свята Узнясення Гасподняга — А. М.). Калі людзі сталі наракаць на Бога ў час свята Уваскрэсення Гасподняга, яна правалілася скрозь зямлю. Калі на Вялікдзень нехта прыкладзе вуха да зямлі на вяршыне ўзгорка Ушэсце, то можа пачуць як звоняць, — расказвае Віктар Дацэвіч. — Гара Ушэсце асаблівая па геаграфічных прыкметах. Выпадае на яе вельмі мала дажджоў. Цеплыня грунту ў некаторых месцах даходзіць нават да 70 градусаў і расце там расліннасць характэрная для наваколля Чорнага мора. З’яўляецца яна самым высокім месцам у Мельніку.

На ніжэйшай Замкавай гары збудаваны быў у Х стагоддзі горад. У ХІІІ стагоддзі на гэтай гары ўзнік замак, а непадалёк збудавалі мост на рацэ Буг. Мельнік стаў гандлёвым цэнтрам і пачаў бурна развівацца. Гарадскія правы атрымаў ён у 1440 годзе, а магдэбургскае права ў 1501 годзе. У 1655 годзе знішчаны быў замак і горад Мельнік.

— Войскі шведскія, трансільванскія і маскоўскія настолькі знішчылі Мельнік у ХVІІ стагоддзі, што з 1,5 тысячы яго жыхароў засталося ў жывых толькі асоб 500, — кажа Віктар Дацэвіч. — Уладальнік Сямятыч граф Тэнчынскі атрымаў дазвол на будову моста каля сваёй мясцовасці і з гэтай пары Мельнік страціў сваё гандлёвае значэнне. Пасля трэцяга падзелу Польшчы Мельнік апынуўся на мяжы дзяржаў. Калі раніцай певень спяваў у Мельніку, чулі яго ў Расіі, Прусіі і Аўстрыі.

Калі Буг памяняў сваё цячэнне, мельніцкія лугі апынуліся за межамі горада. Пасля былі клопаты з іх выкарыстаннем, бо Мельнік знаходзіўся ў Расіі, а лугі былі ў Прусіі. Калі ў 1939 годзе Мельнік апынуўся ў Савецкім Саюзе, лугі засталіся на акупаванай немцамі тэрыторыі. Зараз Мельнік знаходзіцца ў Падляшскім ваяводстве, а яго лугі ў Мазавецкім. Гарадскія правы Мельнік страціў у 1934 годзе па просьбе жыхароў, якія хацелі паніжэння падаткаў.

— Калі перад вайной у Мельніку жыло каля 1,5 тысячы людзей, то трэцюю частку састаўлялі жыды. Пасля немцы іх вывезлі. Некалькі яўрэяў ізноў купілі ў Мельніку дамы, — кажа жыхарка Мельніка, якая хоча застацца ананімнай. — Пасля вайны быў у нас невясёлы час. Прыходзілі банды, палохалі праваслаўных людзей і прымушалі выязджаць у Савецкі Саюз. Гаварылі „Вашая Польшча за мяжой”. Некаторых забілі, іншыя выехалі.

— Гаворым, што мы беларусы, а размаўляем па-нашаму. Малодшыя размаўляюць на польскай мове, — заяўляе Яўген Дацэвіч, якога сустракаю каля рэчкі. Паводле яго, у Мельніку да вайны жыло ў два разы больш праваслаўных за католікаў. Зараз колькасць праваслаўных і католікаў амаль зраўнялася.

Прыгожы мураваны будынак гміннай управы знаходзіцца непадалёк ракі. Войт Яўген Віхоўскі, якога сустрэлі мы побач Буга, кіруе гмінай 14 гадоў.

— Калі я стаў войтам, грошай у гмінным бюджэце ледзь хапала на бягучыя справы. Пасля апошняй рэформы фінансаў больш падаткаў ад прадпрыемстваў застаецца ў гміне. У гэтым годзе каля 40% бюджэту прадбачваем выдаткаваць на інвестыцыі, — кажа войт Яўген Віхоўскі.

Ужо ў гміне закончана будова водаправодаў і тэлефоннай сеткі. У гэтым годзе ў многіх вёсках выконваюцца тратуары і некаторыя дарогі будуць асфальтавацца. Хутка распачнецца будова ачышчальні сцёкаў і каналізацыі. Інвестыцыя будзе рэалізавацца ў 7 этапах і будзе каштаваць каля 4,5 мільёна злотых.

— На школы атрымліваем каля 1 мільёна асветнай субвенцыі, а выдаткоўваем на асвету каля 3,5 мільёна злотых. Аднак варта інвеставаць у адукацыю дзяцей, — гаворыць войт. — Сярод вучняў Комплексу школ у Мельніку (адзіная школа ў гміне, дзе вучыцца каля 300 дзяцей — А. М.) было многа пераможцаў у розных конкурсах. Выпускнікі гімназіі напісалі завяршальныя экзамены з самымі лепшымі вынікамі ў Сямятыцкім павеце.

Войт Яўген Віхоўскі не ведае, ці ў мінулым адбывалася навучанне беларускай мовы ў школах гміны.

— Калі б былі ахвотныя вучыцца беларускай або ўкраінскай мовам, знойдуцца сродкі на рэалізацыю такой задумы, — адказвае войт на мае пытанні наконт беларускай мовы.

У Мельніцкай гміне, якая займае тэрыторыю 19 600 гектараў, жыве каля 3 тысяч людзей, з чаго ў самім Мельніку каля тысячы. Самым вялікім прадпрыемствам з’яўляецца Нафтаперапамповачная станцыя ў Адамове, якая з’яўляецца філіялам Прадпрыемства эксплуатацыі нафтаправодаў у Плоцку. У адамоўскім філіяле працуе пад 100 асоб, а каля 200 людзей з плоцкага прадпрыемства займаецца рамонтнымі работамі і разбудовай абсталявання на тэрыторыі Мельніцкай гміны. Другім па велічыні плацельшчыкам падатку ў гміне ёсць Мельніцкае крэйдавае прадпрыемства. Лёгка яго знайсці, бо ў наваколлі ад крэйды пабелена расліннасць. Калі мы пад’язджалі да месца, у якім дастаюць сыравіну для вытворчасці крэйды, усё там было белым. Дарога даходзіць там да крутога абрыву, а далёка ўнізе відаць невялічкія машыны, якія ў кар’еры здабываюць сыравіну. Каля берага стаіць абсталяванне для перагрузкі крэйды. Прадпрыемства моцна забруджвае паветра ды стварае цяжкасці для тых жыхароў Мельніка, якія жывуць у яго наваколлі. Каля 20 асоб працуе ў Гмінным кааператыве і яго крамах. Іншыя знайшлі работу ў сталяроў і паслуговых пунктах.

— Ёсць і ў нас беспрацоўе. Людзі выязджаюць за працай у Нямеччыну, Бельгію і Францыю. У нашай вёсцы зямля дрэнная, пятага і шостага класаў. Людзі найчасцей сеюць жыта, авёс і ўтрымліваюцца з вытворчасці малака. Ёсць і так, што пенсіянеры ўтрымліваюць малодшых сямейнікаў, якія застаюцца без працы, — кажа солтыс Гаматоў Мечыслаў Ярашук, якога сустракаю ў Мельніку.

У Такарах, дзе добрыя землі трэцяга і чацвёртага класаў, ёсць некалькі гаспадароў, што займаюцца гадоўляй кароў і свіней. Сярод іх войт Яўген Віхоўскі, у якога 3 каровы, 25 свіней і добрыя пшанічныя землі. Некалькі яго сяброў з Такароў гадуе па 10-15 кароў. Аднак самыя вялікія жывёлаводы ў Машчоне-Каралеўскай, бо ў іх пад 30 штук быдла. Агратурыстычнай дзейнасцю заняліся мельнічане, якія жывуць бліжэй Буга і прыбужанскія жыхары Мельніцкай гміны. Зараз у гміне пад 200 начлежных месц у агратурыстычных кватэрах. Людзі з цэнтральнай і паўднёвай Польшчы выкупілі пустуючыя драўляныя дамы, якія прыстасавалі на летнія дачы. Зараз у гміне цяжка знайсці старую хату, якую можна было б яшчэ купіць. У Мельніку трэба заплаціць нават ад 4 да 10 тысяч злотых за квадратны метр участка, на якім можна пабудавацца. Пасля будовы каналізацыі Мельнік можа стаць мясцовасцю яшчэ больш прывабнай для мігрантаў з Польшчы. Разам з патокам турыстаў і польскіх мігрантаў працэсы паланізацыі могуць паскорыцца. У час апошняга перапісу насельніцтва 4,7% жыхароў Мельніцкай гміны назвала сябе беларусамі і 0,68% — украінцамі.