Шматдумнасць аб Беларусі

Міра ЛУКША

Усё большае зацікаўленне беларускай культурай і літаратурай у Еўропе. Дзеля гэтага і пачаліся ў 1999 г. адмысловыя сустрэчы ў Крынкаўскім старонні — каб паказаць Еўропе Беларусь. Штогод удаецца сарганізаваць сустрэчы, на якія з’язджаюцца з Еўропы зацікаўленыя беларускай культурай і літаратурай, знаёмяць са сваімі доследамі і ўвагамі, разважаюць аб былым, сённяшнім і магчымым беларускай культурнай справы і яе ўспрыняццю ды азнаямленню Еўропы з беларушчынай. Еўропа, здаецца, і не падазравала існавання такой культуры ў Польшчы, заўважыў Сакрат, але, дзякуючы шматгалосым трыялогам і іх выніку — публікацыях у шматмоўным „Годзе Беларускім” (Annus Albaruthenicus) ведае аб ёй усё больш. Асацыяцыя Віла Сакрата выдае таксама іншыя кнігі; на працягу пяці гадоў апублікавала м. інш. „Пад знакамі Арла і Пагоні”, „Беларуску”, „Nasze tysiac lat”, „Зямлю св. Лукі”.

Тэматыка сёлетняга Трыялогу была шырокая і багатая, сабраўшы за сталом разваг у Лапічах палякаў, шведку, вянгерцаў, беларусаў і англічан. Гарачыя дыскусіі пачаліся ад першых дакладаў — аб фармаванні беларускага народа і дзяржаў Сярэдняй Еўропы (Барбара Торнквіст са Швецыі); тэма народа і дзяржавы краналася і пры нагодзе агляду апошняга нацыянальнага перапісу ў Польшчы (Майкл Флемінг з Оксфарда), ідэалагічных падставах беларускай дзяржавы (аб лукашыстоўскім падручніку для студэнтаў — Рышард Радзік з Любліна), дакладзе Яна Максімюка з Прагі — „Незапатрабаваны творчы патэнцыял або Беларусы Беласточчыны як нацыя трохмоўная”. Ян Бурлыка з Гродна пытаўся, „ці абыходзіць сённяшняму беларусу беларуская літаратура”, Арнольд Макмілін з Вялікабрытаніі разважаў аб творчасці і пакутніцкай душы паэта Анатоля Сыса, Андраш Зольтан прадставіў даклад „Старабеларуская легенда аб Трыштане і Ізольдзе і паўднёваеўрапейскія сувязі”, а другі венгр, перакладчык доктар Лаёш Палфолві разважаў аб перспектывах беларускай літаратуры ў Вянгершчыне, больш вядомай з перакладаў „старых” аўтараў (у дваццацітомнай вянгерскай энцыклапедыі ёсць аж 219 беларускіх аўтараў). Алег Латышонак і Алесь Белы прадставілі свае доследы аб варажскіх каранях роду полацкіх князёў (магутная праца, з якою варта было б справіцца цэламу інстытуту!). Яраслаў Іванюк прадставіў думкі непрысутнай Ніны Баршчэўскай на тэму погляду беларускай эміграцыі на этнаграфічныя межы Беларусі. Чэслаў Сэнюх, другі моцны дух ад пачатку Трыялогаў, родам з Любчы на Беларусі, гаварыў аб моцных культурных сувязях духовай Польшчы і Літвы („Помнік”). У дыскусіі прынялі ўдзел і запрошаныя госці ад імя спонсараў — Збігнеў Кшывіцкі і Анатоль Вап з Падляшскага самаўраду (гэта ж прамоцыя і ўсяго Падляшша, і Крынкаўскае гміны на ўсю Еўропу!) ды Ежы Завіша — дырэктар Дэпартамента культуры нацыянальных меншасцей Міністэрства культуры. Прывёў ён словы Чэслава Мілаша, які, зараз пасля весткі аб атрыманні Нобелеўскай прэміі, на тэлефон з Польшчы ад радыёжурналісткі з віншаваннямі „першаму ад шмат гадоў паляку які атрымаў гэту прэмію”, пасля нейкага моманту маўчання адказаў: „Дык я ж, дарагая пані, — ліцьвін” ды фрагмент выказвання лаўрэата надрукаваны на буклеце выставы „Еўрасаюз ужо тут быў” аб тым, як „вельмі трэба мець у каштоўнасці правінцыю і дом, і даты, і след мінулых людзей”. Галоўная тэма сёлетняга Трыялогу — беларушчына ў кантэксце Еўропы і Еўрасаюза. Кожны з дакладчыкаў — даследчыкаў, аўтараў, перакладчыкаў — дакладваў свой каменьчык да „сцежкі” і „дат”, укараняючы беларушчыну ў еўрапейскім старонні. „Сталіца Падляшша перанеслася ў Крынкі” — заўважыў калісьці маршалак Сейміка, дадаўшы, што Сакрат Яновіч стаў „дасканалым інструментам прамоцыі нашага рэгіёна” і „калі шкода грошай на культуру, то шкада жыць”. Мабыць, у гэты раз (і наступныя) Падляшша не забудзе сваіх слоў; улады з подпісам беларускага прадстаўніка — члена кіраўніцтва — падтрымае сваю візітную картку без скандалаў.