„Сцяна” на Сакольшчыне

Ганна КАНДРАЦЮК

А я іду на рэйд „Сцяна”.

Пачатак вандроўкі 5 ліпеня, збіраемся ў поўдзень пад падстрэшкам прывакзальнай крамы.

— Файна, што прыехалі! — вітае мяне і маіх канадскіх гасцей Мішка Сцепанюк, старшыня Звязу. (Сярод маіх сяброў іх адных удалося намовіць на рэйд).

Сапраўды, файна — пасля прывітання пераапрануць нас у чорныя кашулькі-цішэрты з рэкламай Звязу беларускай моладзі, з іх інтэрнэтнай старонкай www.sonca.org і нашага шляху: Саколка — Валілы. На маёй, яшчэ і белы рыцар, такі як у гербе горада.

— Ці ёсць людзі з самой Саколкі? — пытаю.

— Ёсць адзін, — Мішка прадстаўляе Паўла Ляшчынскага, студэнта філасофіі. Дойдзе яшчэ яго брат, Мацек, які пакуль у раз’ездах. Карацей, сам арганізуе транспарт, бо шафёр, які меў везці „жучкам” усе клункі, занямог.

Яшчэ ў Саколцы частка ўдзельнікаў ідзе на праваслаўныя могілкі на магілу кампазітара Яна Тарасевіча.

Там палівае нас дождж...

* * *

Першы адрэзак шляху: Саколка — Павэлкі. Восем кіламетраў. Якраз, каб нарабіць пякучых мазалёў. Надвор’е як на заказ рэзка мяняецца. Ужо і горача, і спякотна. Першую вёску Каменку абыходзім краем.

Не тое, каб баяліся. Кампанія ў нас вялікая — дваццаць шэсць душ. Палова гэта студэнты. З Беластока, Варшавы, Познані, Ольштына. Апошнія — белліцэісты.

У Войнахах, дзе амаль пры кожнай хаце каплічка з Божай Маці, нечаканая хваля пачуццяў:

— Jak ja was lubie! — спыняе нас пасярэдзіне вёскі падвыпіўшы аўтахтон. На доказ, выцягвае з кішэні кашалёк і высыпае залатоўкі.

— Macie, macie na oranzade, — тыцкае нам грошы.

Іншы, таксама пад мухай, зачапляе нас па-беларуску:

— Каторая з вас будзе мая?!

Тут трэба дадаць, што сярод вандруючых амаль палова гэта дзяўчаты.

Наш новы знаёмы асцерагае нас перад Куроўшчынай.

— O, k..., Unia do nas іdzie! — панеслася пад малачарняй у Куроўшчыне.

* * *

У Куроўшчыне замест спыняць і навязвацца, як абяцалі ў дарозе, мясцовыя кавалеры прыхаваліся ў малачарні. Пад крамай курыліся яшчэ адціснутыя ў пяску сляды фільцавых гумоўцаў.

— А ці ў вас людзі задаволены уніяй? — пытаем сустрэтую на загуменні цётку ў суседніх Павэлках.

— Да уніі to bylo zycie! Ludzie lepiej jak w Ameryce zyli.

Наша субяседніца ведае ўсё гэта па сваёй сям’і.

— Як сын у Амерыку ехаў, то як пан выглядаў: тоўсты, чырвоны, здаравенны быў. Як Амерыкі пакаштаваў — і глядзець страшна.

У Павэлках выклікаем сенсацыю. Асабліва канадзец Ян.

— Jak to mozliwe, — не можа надзівавацца наша цётка, — ze pan z Kanady i po prostemu mowi.

Разам здзіўляюцца і апошнія аўтахтоны, якія абступілі нас кругам. Найстарэйшы ў грамадзе, дзедка Уладзік, кажа:

— Канада, вялікі край — усё можа быць. А ці ж там, думаеце, простых людзей няма?!

* * *

Першую ноч правядзем ва ўрочышчы Альшына, што каля хутара гарманіста Мажэйкі. На ўзгорку, дзе расклаўся наш абоз, чырвона ад суніц. У кампаніі вясёлы настрой, як за часоў першых рэйдаў „Бацькаўшчына”.

— Мы знаёмыя з ліцэя, — кажуць студэнты родам з Гайнаўкі, — зараз, калі кожны жыве ў іншым горадзе, вельмі хочацца сустрэцца, пабачыцца, паразмаўляць па-свойму.

Ужо ў першы дзень большасць размаўляе па-падляшску.

— А ты адкуль ведаеш усе падляшскія песні? — пытаю Паўла з Саколкі.

— Мой бацька з Нарвы. А песні? Бываю ў Дарка Фіёніка ў Студзіводах.

Сучасны рэйд „Сцяна” падобны да „Бацькаўшчыны” з краязнаўча-навуковымі доследамі. Вось, сёння ля вогнішча адбудзецца даклад пра кампазітара Яна Тарасевіча з недалёкага Шындзеля. Пазней наведае нас мастак Лявон Тарасэвіч. І толькі дождж, які з вечара зноў пральецца з неба, загоніць нас спаць у палаткі.

* * *

— Толькі ў першы год на „Сцяну” прыйшло так многа людзей, — кажа экс-шэф Звязу Юрка Асеннік.

Рэйд адбываецца з 1993 года. У час першых вандровак былі сфатаграфаваныя этнаграфічныя і ментальныя асаблівасці падарожжаў. За гады назбіралася многа цікавага, праўда, архіўныя здымкі яшчэ належна не распрацаваныя, чакаюць лепшага часу.

Сёлетні маршрут ішоў шляхам: Саколка — Павэлкі — Новае Трасцяное — Новы Востраў — Лапічы — Нятупа і закончыўся 11 ліпеня ў Валілах.

— Па дарозе наведалі мы царкву ў Грыбоўшчыне, — пералічвае Мішка Сцепанюк, сустрэліся з Сакратам Яновічам у Крынках, гасцявалі на плябаніі ў Новым Востраве. У Лапічах пазнаёміліся з гарадской моладдзю, якая пасялілася тут у пошуках іншага стылю жыцця. Гэта карціна з іншага свету. Сама Сакольшчына для мяне — адкрыццё! Краявід, шчырыя і гатовы падзяліцца апошнім людзі...

Маё знаёмства з Сакольшчынай было падобнае, калі дваццаць гадоў таму, разам з БАСаўскімі рэйдамі мы абышлі ўсе беларускія мясціны. Успамін краявідаў і перажытага прыцягваў пасля як магніт. І зараз, думаю, усе мае ніўскія тэмы пачаліся, менавіта ў час студэнцкіх вандровак. Магніт, як відаць на маім прыкладзе, дзейнічае па сённяшні дзень.