Вялікі палітык і добры чалавек

Яўген МІРАНОВІЧ

Яцэк Курань, хаця ўвасабляў ідэйнасць рэвалюцыянера, мяняць рэчаіснасць імкнуўся шляхам маральнага ўздзеяння на тых, якіх лічыў вінаватымі ў несправядлівасці ці крыўдзе грамадству. Ад маладосці да канца сваіх дзён быў шчырым сацыялістам. У маладосці гэта абазначала канфлікт з тымі, якім сацыялістычная ідэалогія служыла інструментам для захопу ўлады, а пасля — зняволення грамадства. Членства ў камуністычнай партыі пазбавілі яго першы раз у 1953 годзе, калі Курань толькі пачынаў палітычную кар’еру. Не мог змірыцца з фальшам і крывадушнасцю сваіх таварышаў. У 1956 г. перакананы, што Гамулка стане ажыццяўляць сацыялістычныя ідэі, нанава стаў членам партыі. Аднак, на пачатку шасцідзесятых гадоў хутка пачалі вяртацца ўсе практыкі таталітарнай сістэмы. Курань, як ідэаліст, разам са сваім сябрам Каралем Мадзалеўскім напісаў адкрыты ліст кіраўніцтву партыі, у якім дамагаўся дэмакратыі і справядлівасці. У 1964 г. яго другі раз пазбавілі членства ў партыі. Для камуністычнай прапаганды стаў ён сімвалам рэвізіяніста, здрадніка, носьбітам чужой і варожай палякам ідэалогіі. Ліст быў таксама пачаткам яго дысідэнцкай дзейнасці.

У сакавіку 1968 г. сталі паказваць яго як аднаго з адказных за палітычны закалот у студэнцкім асяроддзі. Курань часцей прабываў у турме, чым на свабодзе. Зняволенне, як няраз гаварыў і пісаў, было для яго кашмарам. У пяцідзесятых і шасцідзесятых гадах змагаўся з рэжымам супраць пакарання турмой людзей за іх погляды і выказванні. Пратэсты заўсёды вялі яго проста ў турму. У 1970 г., калі збунтаваныя рабочыя на Памор’і выйшлі з фабрык на вуліцу, Курань заклікаў іх не паліць камітэты партыі, а толькі ствараць свае. Выказваўся супраць таго, каб на гвалт адказваць гвалтам.

Пасля чарговага бунту ў 1976 г. Курань стаў ініцыятарам Камітэта абароны рабочых. Арганізацыя займалася, перш за ўсё, дапамогай зняволеным па палітычных прычынах. Улады абвінавацілі Кураня ў спробе ліквідацыі сацыялістычнай дзяржаўнасці. Прапаганда паказвала яго як самага першага ворага Польшчы і палякаў, месца якога магло быць толькі ў турме. У зняволенні ў перыяд Народнай Польшчы Курань праседзеў каля 10 гадоў.

У час ваеннага становіча быў дарадчыкам „Салідарнасці”. Яго канцэпцыя палітычнага змагання прывяла да эвалюцыйных змен у Польшчы, а пасля ва ўсёй Усходняй Еўропе. На пачатку дзевяностых гадоў Курань меў вялікі ўплыў на палітычнае жыццё ў Польшчы. Палякі маглі ў канцы пабачыць і пачуць чалавека, якога доўгімі гадамі прадстаўлялі як іхняга ворага. Паказаўся як міністр у джынсавай кашулі, які асабіста раздаваў суп людзям выкінутым на абочыну грамадскага жыцця. У тэлебачанні заклікаў грамадзян да чалавечай салідарнасці і дапамогі пакрыўджаным лёсам, у Сейме — да памяркоўнасці і службы грамадству. Не шукаў помсты за крыўды нанесеныя яму ў час камунізму. Але новы свет таксама не быў для такіх ідэалістаў як Курань. Дзяржава апынулася ў руках сарганізаваных груповак, якія наперамен бралі ўладу і дзялілі паміж сваіх грамадскую маёмасць.

Ад пачатку сваёй палітычнай легальнай дзейнасці Курань шмат увагі прысвяціў нацыянальным меншасцям. Па яго ініцыятыве былі ліквідаваны структуры ў Міністэрстве ўнутраных спраў, якія займаліся перш за ўсё кантролем насельніцтва няпольскай нацыянальнасці. Справы нацыянальных меншасцей апынуліся ў кампетэнцыі міністра культуры. У 1989 г. па ініцыятыве Яцка Кураня ўзнікла сеймавая Камісія па справах этнічных і нацыянальных меншасцей. Шмат гадоў быў ён яе старшынёю. Вядома тады было, хто ў краіне займаецца праблемамі грамадзян няпольскай нацыянальнасці. Адбываўся нейкі пастаянны дыялог паміж уладамі і нацыянальнымі меншасцямі. Калі ўзнікалі праблемы, Курань ангажаваў свой аўтарытэт у іх вырашэнне. Пасля яго адыходу з палітыкі ўсё вярнулася на кругі свае. Справамі непалякаў нанава сталі займацца ананімныя рэферэнты і афіцэры.

Хаця Курань ніколі не адклікаўся да хрысціянскіх вартасцей, але быў хіба адзіным палітыкам у Польшчы, які прадстаўляў сабою хрысціянскі падыход да грамадства і другога чалавека. Можа таму прафесійныя хрысціяне ставіліся да яго так непрыхільна. Курань імкнуўся спалучыць палітыку і маральнасць. Яму гэта ўдавалася, але, здаецца, нікому больш.