Меншасць не выжыве без пашаны да свайго

— Беларускі форум самакіравання, яшчэ адна беларуская арганізацыя ў Польшчы....

— Чаму — яшчэ адна?

— Бо шмат іх, больш за дзесяць.

— І гэта нармальна. Мы тут не эмігранты, не ўцекачы. Эміграцыю спалучае наогул адзін жыццёвы вопыт, адзін лёс, адна ідэалогія, адна нянавісць, або — адно каханне. А мы тут — мікраграмадства. У кожнага свой вопыт. Нашы продкі былі ў г.зв. кулаках і былі ў г.зв. убэках. Былі прыхільнікі калгасаў, і тыя, хто змагаўся супраць іх. І ўжо хаця б з-за гэтай прычыны ёсць у нас і левыя, і правыя, і цэнтрысты. А пры тым ёсць між намі лекары, інжынеры, рыбаловы, нумізматы, філатэлісты, пісьменнікі. Няхай аб’ядноўваюцца, ствараюць свае суполкі. На маю думку беларускіх арганізацый не зашмат. Ёсць толькі канкрэтны варунак: няхай не ваююць, няхай не змагаюцца між сабою, а звычайна — дапаўняюць адзін аднаго. І хай кожны шукае сваю прастору.

— Якую тады прастору знайшоў для сябе Форум?

— Форум узнік у 2001 годзе. Нашы сябры — дэпутаты ў мясцовае самакіраванне, перш за ўсё тыя, хто балатаваўся ад беларускіх выбарчых камітэтаў, ды не з’яўляецца сябрам ніякай палітычнай партыі. Nota bene — зараз і не сорамна нам за ўсялякія афёры партыйных шэфаў. Нашы сябры гэта таксама і не дэпутаты. Гэта людзі, каму неабыякавы лёс беларусаў у Польшчы, як і лёс Беларусі ўвогуле. А дзейнасць Форуму рознабаковая. Гэта адукацыя нашых самаўрадаўцаў — прыкладова ў мінулым годзе мы знаёмілі жыхароў вёскі з камп’ютэрам і Інтэрнэтам. Гэта абмен вопытам з беларускімі дэпутатамі. Сорак асоб запрашалі ў мінулым годзе на Беласточчыну, перш за ўсё ад цэнтральнай і ўсходняй Беларусі. Для паасобных нашых гасцей была гэта першая паездка ў Польшчу. Зараз мы ведаем іх, а яны нас.

У гэтым годзе больш увагі будзем адводзіць моладзі. У пачатку мая мы запрасілі ў Гайнаўку групу моладзі з Гродна, зараз нашы ліцэісты збіраюцца з рэвізітам. Няхай перасякаюць мяжу, няхай сябруюць. Гэта спрацуе ў будучыні. Супольна з Беларускім аб’яднаннем студэнтаў і Звязам беларускай моладзі рыхтуем зараз беларускія маладзёвыя станіцы. У жніўні ў чатырох мясцовасцях Гайнаўшчыны і Бельшчыны паселім моладзь. Няхай выратоўваюць ад забыцця ўсё, што яшчэ магчыма выратаваць. З чэрвеня будзем знаёміць нашых настаўнікаў з настаўнікамі дзесяці школ Гродзеншчыны.

— Хто фінансуе Форум?

— Сяброўскія складчыны, але гэта маленькі адсотак нашага бюджэту. Перш за ўсё фінансуе нас наша ініцыятыва. Пішам праекты ў рамках розных конкурсаў. У мінулым годзе атрымалі падтрымку, між іншым, ад Канцылярыі прэм’ер-міністра РП, ад Міністэрства культуры, Фонду Адукацыя для Дэмакратыі, Фонду Баторыя, Цэнтра грамадзянскай адукацыі Польшча—Беларусь. Не шукаем сродкаў у мясцовым самакіраванні, бо там іх, звычайна — няма. Трэба калупацца ў Інтэрнэце, думаць, сустракацца з людзьмі ў Польшчы і замежжы. А перш за ўсё — не плакаць і не наракаць. Цягнуць грошы, нават невялікія, на Беласточчыну і няхай тут яны астаюцца. І няхай працуюць у карысць беларусаў.

— Форум здымае памяшканне па вуліцы Верабея, а недалёка, маўляў — рукой падаць — было б куды зручнейшае месца...

— Здагадваюся, вы маеце на думцы Музей?

— Менавіта, так.

— Глянуўшы на справу ўсебакова, быў бы такі сімбіёз карысны — і нам, і Музею, і ўвогуле беларускаму асяроддзю. У нас ёсць добрыя кантакты з беларускімі інтэлектуаламі ў Польшчы і Беларусі, ведаем як пісаць добрыя праекты, ёсць крыху абсталявання — камп’ютэр, Інтэрнэт. Можна было б заснаваць нават невялікую друкарню — у любы момант магу прыдбаць неабходнае абсталяванне. Шырокая і ўсебаковая дзейнасць бы магніт — яна прыцягвае новых, асабліва маладых людзей. Мы разглядалі такі варыянт, але пакуль не атрымоўваецца. У будынку Музея няма памяшканняў.

— Гэта вялікі будынак.

— І пакуль усё там запоўнена пад завязку. Прынамсі афіцыйна. Розныя там офісы, суполкі, крамы, рэстараны. Ёсць нейкі ліцэй і асветніцкі цэнтр. Ёсць Izba Rolnicza, нейкія страхоўкі. Mydlo, szydlo i powidlo. Я не буду называць іх. Па-першае — была б гэта крыптарэклама, па-другое — мне не хочацца перакладаць гэтыя шыльды на беларускую мову. Бо, дарэчы, — няма там ні адной шыльды на беларускай мове. Уяўляеце сабе які-колечы польскі дом у Беларусі, дзе ні слова па-польску? У сваіх вандроўках па Беларусі мне не здарылася бачыць такі дом. Бо ў іх, палякаў замежжа, ёсць пашана да свайго, і да саміх сябе. Ніякая дыяспара не выжыве без пашаны да свайго.

— Здымаючы памяшканні, Музей такім чынам зарабляе грошы.

— Вядома. У абставінах рыначнай гаспадаркі гэта неабходна. Форум таксама можа здымаць памяшканне не за кошт слова „дзякуй”. Аплачваем тут, можам гэтыя грошы адводзіць у касу Музея. Але мяне хвалюе зусім іншае. Адназначная палітычная дэкларацыя. Як доўга Музей будзе адно звяном у доўгім ланцугу выбарчай кампаніі, так доўга не будзе выконваць функцыю прадбачаную будаўнікамі. Шкада, бо час адступае беззваротна.

— Але ж Музей у ніякіх выбарах удзел не прымае...

— Афіцыйна — не. Але прапаную глянуць на ўсе тыя шыльды, што ўпрыгожваюць сцяну побач з галоўным уваходам. І назва партыі, і ўсе тыя прозвішчы стаяць там невыпадкова. Іх мэта — забівацца ў памяць, выклікаць асацыяцыі да беларускасці. І тут ужо не рыначная эканоміка прычынай. Прачытайце ўсе тыя прозвішчы паслоў-сенатараў. Ёсць там асобы больш або менш зацікаўленыя нашымі праблемамі, ёсць і такія, хто пальцам за палец не зачапіў, каб у чым-колечы падтрымаць беларусаў на Беласточчыне, ды не меў да іх ніколі ніякага дачынення. А вось жонка спадара Майсені, што ўзвёў гэты будынак — не была нат прынята ў сябры Грамадскага камітэта пабудовы. И смешно, и страшно, а перш за ўсё крыўдна. Але ў такіх выпадках мне заўсёды прыходзіць на думку Станіслаў Ежы Лец і яго кароценькі, а змястоўны афарызм: „Wszystko mija, nawet najdluzsza zmija”.

— Міхась Андрасюк і яшчэ некалькі маладых людзей, калі добра памятаю, таксама адзін з павятовых дэпутатаў ад Беларускага выбарчага камітэта, не былі прыняты ў сябры гэтага аб’яднання.

— Я не крыўдую. Не лічу сябе актыўным будаўнічым Музея, прынамсі ў чыста фізічным сэнсе. Не насіў я на сваёй спіне цэмент, не стаўляў цэглу на цэглу. Але з другога боку што-небудзь зрабіў і я. Як старшыня Форуму і прыватна, як пісьменнік. Ад празмернай сціпласці, мабыць, не памру, але скажу, што стаўляю сваю чыста духоўную цэглу ў вялікай беларускай сцяне. Без такіх цаглін кожны мур усё-ткі астаецца мёртвым мурам. Нехта заўважыў маю асобу і ў Беларусі, у мінулым годзе я быў прыняты ў сябры пісьменнікаў Беларусі. А, вядома, не будзе беларусаў у Гайнаўцы, лішні тады і Музей. Хіба што, як гандлёвы цэнтр спатрэбіцца каму.

Але пакуль беларусы ёсць. Падчас апошняга перапісу насельніцтва ў Гайнаўцы больш за пяць тысяч жыхароў назвалі сябе беларусамі. Многа гэта, ці мала?

— Многа, калі б узяць пад увагу наш гістарычны вопыт. Ніколі ж не было канкрэтнага прыбытку ад беларускасці. Часцей — замінала яна, перашкаджала, ускладняла жыццё. І мы таксама перашкаджалі, заміналі. Герэку ў ягонай візіі дзяржавы аднае нацыі, Савецкаму Саюзу, які здзяйсняў ідэалогію безнацыянальнасці. Гэта ў шырокім гістарычным плане. А і зараз, нат з боку беларускай дзяржавы не адводзіцца нам залішняя ўвага. Я рэаліст і дасканала разумею, што дарма спадзявацца нам на матэрыяльную ці фінансавую падтрымку з Беларусі. У яе свае праблемы. Але ці шмат каштуе інфармацыя пра нас? На радыё, на тэлебачанні, у прэсе. Кожны жыхар Польшчы, у вялікім горадзе і маленькай вёсцы мае інфармацыю аб полёніі ў Беларусі, Украіне, Казахстане. А да мяне прыязджаюць людзі з Міншчыны і пытаюць: „А які ў цябе пашпарт — польскі, ці беларускі?” Здзіўляюцца, што мы тут не якія палітычныя ці эканамічныя ўцекачы, а проста жывем спакон вякоў на зямлі продкаў. Праўда, якраз учора на мінскім БТ была даволі шырокая інфармацыя пра беларусаў Беласточчыны. Журналіст распавядаў пра дзіцячы садок н-р 14 у Беластоку. Распавядаў па-расійску, а нашы дзеткі дэкламавалі яму вершы. На беларускай мове.

— Што зараз на беларускай мове піша Міхась Андрасюк?

— Рыхтую зборнік апавяданняў. Спадзяюся, што ў верасні выйдзе друкам. Спадзяюся таксама, што праз пяцьдзесят або сто гадоў хтосьці пераступіць парог бібліятэкі ў Беларускім музеі ў Гайнаўцы і будзе ў змозе ўзяць, ды прачытаць яго.

— Дзякую за размову.

Гутарыў Віктар БУРА