Хрыстос Уваскрос! Вітаемся радасцю

— Як праходзіла Ваша духовае ўзрастанне і выспяванне?

— Усё пачалося з дому, з сям’і, са школы ў Нараўцы, дзе ў бедныя пасляваенныя гады як жа цудоўна навучылі нас кахаць кнігі, спеў, прыроду, дзе побач была царква, у якой я з маленства чытаў і спяваў на службах, дзе адначасна плылі мары быць бацюшкам, настаўнікам, мастаком, аптэкарам (лекарам не, бо ён прымушаў нас штодзённа піць рыбін тлушч). Увесь час маёй вучобе спадарожнічала Царква, так збываліся мае мары, так я ўзрастаў і выспяваў.

— Якое месца ў гэтым працэсе адводзіце сваім караням, а якое духоваму сілкаванню звонку?

— Без каранёў і зелле не расце. І я не стаў бы архіепіскапам, каб не мае цудоўныя Бацькі — пакойная Мама Марыя, Тата Аляксандр, якому ідзе 94-ы год, сястра Ніна, мае сваякі, суседзі, мае нараўчанскія і бельскія настаўнікі, бацюшкі. Усё маё адтуль родам: і мова, і песні, і сум, і радасць.

У 1968 годзе, у час чэхаславацкага неспакою, калі мір павіс на валаску, я ў цудоўным Парыжы, дзе перада мною прынадныя навуковыя і царкоўныя перспектывы, рашаю вяртацца дамоў. У Варшаве мае польскія сябры дзіваваліся: „Ты ашалеў!” Ці ж яны ў змозе зразумець, што я тужу без маёй пушчы, рэчкі, поля, што для мяне мілей пальмаў нашы бярозы-сястрыцы, якіх нідзе больш такіх няма.

— Вы, Уладыка, займаецеся даследаваннем усходнеславянскіх літаратур. Прысутная Вам і цяга да ўласнай літаратурнай творчасці. Ці можаце рассакрэціць, што цяпер на Вашым творчым стале?

— Літаратура, гэта мае з дзяцінства па сёння няспынныя любоў і радасць. „Сваіх” пісьменнікаў з сусветнай літаратуры месца тут няма назваць. Любоў мая пастаянная — Дастаеўскі; ува мне не адзін з ягоных персанажаў жыве.

Маё ўласнае пісанне яшчэ са студэнцкіх гадоў, на трох мовах: беларускай, рускай, польскай. Захапляўся мною лодзінскі „Русский голос” ды і наша „Белавежа” не лічыла мяне лішнім у 60-70-х гадах. Калі я быў ужо ў Варшаве, больш за ўсё друкаваўся ў царкоўных выданнях, што не заўсёды сярод „белавежцаў” было „mile widziana rzecza”. Адзін з нашых літаратурных тузоў і дамагаўся выкінуць з літаб’яднання „Сімана-царкоўніка”; іншыя, слава Богу, былі разумнейшымі. Ды на нядаўні юбілей „Белавежы” і мне запрашэнне прыслалі; на жаль, быў я тады за граніцай.

Цяпер пішу апавяданні, прадаўжаю аповесць. А вось ці адважуся ўсё гэта паслаць у Беласток і ці „Ніва” рашыцца зноў друкаваць мяне — не ведаю; я ж цяпер не толькі царкоўнік, але і архіепіскап... Будзе відна як не сцямнее, кажуць у народзе.

— Ваша епархія ахоплівае карэнна польскія землі, дзе праваслаўе абапіраецца на дыяспары. Як у такіх умовах складваецца Ваша душпастырская праца?

— Мая цяперашняя душпастырская дзейнасць адбываецца сярод раскінутай па ўсёй цэнтральнай Польшчы дыяспары ў гарадскіх парафіях, часта заснаваных грэкамі яшчэ ў 18-м стагоддзі. Але якія гэта гарады! Лодзь, Пётркаў, Чанстахова, Кракаў, Сасновец, Каліш, Познань, Кельцы, Радам, Влацлавак, Торунь, Быдгашч — адзін перад другім старэйшы, прыгажэйшы, слаўнейшы! Тут праваслаўныя ездзяць у храм па 30, 50, 100 кіламетраў (у міжваенны час цэрквы ўзарвалі або замянілі на касцёлы). Тут праваслаўныя беларусы, украінцы, рускія, палякі, лэмкі, балгары, сербы, македонцы, чорнагорцы, грузіны, румыны, грэкі, арабы, эфіопы і іншыя. Трэба іх аб’яднаць у адну царкоўную сям’ю, што ўсе мы тут і стараемся зрабіць. Гасподзь абдарыў мяне моўнымі здольнасцямі і мне не цяжка амаль кожнага хоць кароткім словам прывітаць на яго роднай мове. Дай Бог усялякаму пабачыць радасць на людскіх тварах у Пасхальную Ноч, калі мы вітаемся радасцю Уваскрэсшага Хрыста больш чымсьці на дзесяці мовах, калі свяцім пасачкі, прывезеныя за 50-70 кіламетраў. Гэта і ёсць плён Уваскрэшання ў Царкве, пра які апостал Павел пісаў: „Дзе няма ні грэка, ні яўрэя, (...) варвара, скіфа, нявольніка ці вольнага, бо ўсім ува ўсіх ёсць Хрыстос” (Кал. 3,11).

— У багатых краінах Захаду наглядаецца адыход людзей ад рэлігіі. Ці іхні дабрабыт ступляе іх увагу да глыбінных крыніц існавання, ці мо заняпад аўтарытэта прапаведнікаў?

— Захад па свайму складу і філасофіі жыцця, якая склалася ад пакаленняў, заўсёды быў больш практычны, там заўсёды менш было містыкі і цягі да ўзвышанасці. Гэта ж толькі на праваслаўным Усходзе пачуеце „Дасць Бог дзянёк, дасць і яду” і пабачыце гэта ў рэальнасці. Тут заўсёды, як і Дастаеўскі пісаў, ішло евангельскае: сэрцы майце на небе, бо там толькі і ёсць наша прытулішча.

Сытасць, сённяшні заходні кансумерызм, усё ступляе; наеўшамуся да адвалу толькі спаць і хочацца — ды гэта ж не толькі ў фізіялагічных адносінах. Бягучы да сытага стала (не толькі стала-мэблі), губіць па дарозе ўсё райскае, узвышанае, бо адно перад ім: мець, узяць, у другога адабраць. Абамлелыя ад сытасці прапаведнікі такімі ж як усе становяцца.

— У Польшчы адбываюцца экуменічныя набажэнствы. Як Вы бачыце перспектывы гэтага працэсу? Ці бакі бачаць узаемныя каштоўнасці, якія можна прыняць у сябе?

— У 1980 годзе ў Варшаве і ў 1982 годзе ў Лодзі я быў першым праваслаўным епіскапам, які прымаў у праваслаўных храмах епіскапаў іншых веравызнанняў і наведваў іх на студзеньскіх экуменічных набажэнствах. І парыў гэты з абодвух бакоў быў сардэчны і праўдзівы. Але потым усё змянілася і я астыў у сваім парыве. У заходнія канфесіі ўвайшла бурнай хваляй палітыка і пра нас пачалі забываць, а памяць вярталася пры патрэбнасці рапарту начальству і фатаграфій. Студзень, і толькі адзін тыдзень, а потым цэлы год быццам усе вымерлі, ніхто і не загляне. Бо няма духу і сэрца, бо адзінства не ў адміністрацыі, а ў Алтары і Прычасці, чаго няма паміж Усходам і Захадам. Калі аб’яўлена, што збаўленне толькі ў Заходняй Царкве, няўжо нам, праваслаўным, сваё роднае-дарагое ўсё кідаць і шукаць лепшага? Калі ж у нас усё ёсць! Няўжо нам, польскім аўтакефальным праваслаўным, шукаць на Захадзе чарговай адміністрацыйнай залежнасці, калі мы сталі незалежнымі ад Канстанцінопаля і Масквы? У нас цяпер усё сваё: свае сані, свой вазак, свае коні, свая дуга і едзем мы па адной у свеце з усімі праваслаўнымі дарозе. Вольныя і раўнапраўныя, дзе ніхто нікога на калені не ставіць, дзе адзінымі вуснамі і адзіным сэрцам усе — як браты родныя, сардэчныя — славім Хрыста і спяваем: „Слава ў вышніх Богу і на зямлі мір, у чалавеках благаваленне”. Гэту песню можна спяваць толькі вольным будучы і веруючы, што „з намі Бог”, Бога-Чалавек-Хрыстос, а не чалавека-бог, які не кахае, а забівае.

— Шчыра дзякую за размову.

Размаўляў Аляксандр ВЯРБІЦКІ