У Польшчы і Фінляндыі

Яўген МІРАНОВІЧ

У Беластоку тым часам карыстанне беларускай мовай на вуліцы, у аўтобусе ці краме некаторымі лічыцца праявай адвагі, іншымі — шаленства, а яшчэ іншымі — правакацыі, якая можа выклікаць агрэсію з боку найбольш талерантнай нацыі. Некаторыя маюць нават праблему, каб набыць доўгачаканую „Ніву” з календаром. Знаёмыя адкрыта заяўляюць, што баяцца рэакцыі крэсавых патрыётаў у некаторых газетных кіёсках, якія на лозунг „Ніва” пагардліва крычаць: „Nie ma”, або кідаюць у маўчанні. У іншых краінах Cярэдняй Еўропы пытанне карыстання нацыянальнымі меншасцямі сваёй роднай мовай вырашылі найчасцей ужо на пачатку дзевяностых гадоў. У Нямеччыне, у Саксоніі і Брандэнбургіі, у гмінах дзе пражывае сербская меншасць назвы мясцовасцей, дзяржаўных устаноў, аб’явы пра выбары, інфармацыйныя паведамленні друкуюцца на дзвюх мовах. На сербскай можна звяртацца ў адміністрацыйныя і судовыя ўстановы.

У Аўстрыі меншасцямі лічацца славенцы, харваты, італьянцы, чэхі, славакі і ромы. У мясцовасцях, у якіх меншасці складаюць прынамсі 25 працэнтаў насельніцтва, карэспандэнцыю з мясцовымі ўладамі можна весці на сваёй мове. Такое на практыцы адбываецца ў правінцыі Карынтыя, дзе на тэрыторыі трох паветаў славенская мова з’яўляецца афіцыйнай побач нямецкай. У правінцыі Бургеланд такія прывілеі маюць, мадзьяры а ў Штырыі — харваты.

У Славеніі дапаможнымі мовамі ў справаводстве з’яўляюцца венгерская і італьянская. Гэтыя меншасці маюць фактычна культурную аўтаномію. Тапаграфічныя назвы падаюцца, а лакальная адміністрацыя, судовыя ўстановы ў паветах, дзе пражываюць італьянцы і венгры, працуюць на мове гэтых народаў. У славенскім парламенце дэпутаты ад меншасцей могуць выступаць на сваіх мовах.

У 2000 годзе сваё дыскрымінацыйнае заканадаўства памянялі нават румыны, дазваляючы меншасцям, якіх у гміне прынамсі 20 працэнтаў, на поўнае карыстанне роднай мовай. Такім чынам дамінуючая ў Сямігорадзе венгерская нацыянальнасць атрымала ўмовы для стварэння культурнай аўтаноміі.

На тэрыторыі Венгрыі меншасці ад пачатку дзевяностых гадоў атрымалі шырокія правы для развіцця свае мовы і культуры, але там этнічныя супольнасці таксама невялікія і моцна асіміляваныя як у Польшчы. Фактычна пражываючыя сярод мадзьяраў балгары, румыны, сербы, славакі, украінцы ці немцы могуць выступаць у самаўрадах і парламенце на сваіх мовах, але гэта не адбываецца таму, што ніхто іх туды не выбраў.

У Славакіі закон дазваляе меншасцям, якіх у гмінах прынамсі 20 працэнтаў, карыстацца роднай мовай. Улады саставілі нават рэестр такіх мясцовасцей. На мадзьярскай мове павінны быць названы вуліцы і ўстановы ў 513 мясцовасцях, на карпата-рускай — 68, на ўкраінскай — 18, на ромскай — 58.

У Беларусі паводле закону ад 1995 года ўсе правы, большыя нават чым карэнная нацыя, мае расійская нацыянальная меншасць. Але гэта асаблівы выпадак у Еўропе, калі меншасць вызначае правы для большасці.

Найлепшая сітуацыя для ўсіх нацыянальных меншасцей у Фінляндыі. Як меншасці выступаюць там шведы, татары, жыды, рускія, ромы. Але фактычна толькі шведы выступаюць як рэальная супольнасць. У гмінах, дзе меншасці складаюць 8 працэнтаў, справаводства вядзецца на дзвюх мовах. Такіх двухмоўных гмін — 42. На тэрыторыі 5 гмін выступае толькі адна мова — шведская, паколькі пражывае там менш за 8 працэнтаў фінаў.

Фінляндыя — краіна, якая не маючы натуральных рэсурсаў, ні спрыяльных кліматычных умоў, развіваецца найхутчэй у свеце. Найменшая там карупцыя і найбольш сумленныя чыноўнікі. Фіны не баяцца таксама, што гміны, у якіх справаводства вядзецца на шведскай мове, захочуць далучацца да шведскай дзяржавы. Фіны зразумелі тое, чаго зразуменне зусім не пад сілу палякам.