У сябе — не на сваім

Яўген ВАПА

... А дзе ж той выхад? дзе збавенне
З няволі цяжкай, з паланення?
Адзін ён ёсць: зямля, зямля,
Свой пэўны кут, свая ралля:
То — наймацнейшая аснова
І жыцця першая умова.
Зямля не зменіць і не здрадзіць,
Зямля паможа і дарадзіць,
Зямля дасць волі, дасць і сілы,
Зямля паслужыць да магілы,
Зямля дзяцей тваіх не кіне,
Зямля — аснова ўсёй айчыне.

Не ідзе тут пра тое, каб мы ўсе вярнуліся ў свае вёскі і з канём, ці нават і без яго, аралі нашы малазямельныя ўчасткі. Гэта смешна і абсурдна. Справа ў тым, каб прадзедавай зямлі не аддаць з-за сваёй беднасці — таму што раптам апынемся ў сітуацыі, калі будзем надалей у сябе, але не на сваім.

Што на гэта законы?

Апісаная сітуацыя — на жаль, ужо рэальнасць паўднёва-ўсходняй Беласточчыны. Пры такім тэмпе выкупу зямлі ды новай хвалі асадніцтва могуць быць адменены нацыянальныя прапорцыі. А на гэта не дазваляюць міжнародныя законы, якія падпісала наша дзяржава. Ёсць такі дакумент, прыняты 10 лістапада 1994 г., Камітэтам міністраў Рады Еўропы, які завецца „Рамачнай канвенцыяй па ахове нацыянальных меншасцей”, у якім гаворыцца пра правы нацыянальных меншасцей ды пра дзеянні, якіх нельга праводзіць супраць іх. І вось у 16-м артыкуле чытаем: „Strony powstrzymaja sie od stosowania srodkow zmieniajacych proporcje narodowosciowe ludnosci, w rejonach zamieszkalych przez osoby nalezace do mniejszosci narodowych. I majacych na celu ograniczenie praw i wolnosci wynikajacych z zasad zawartych w niniejszej Konwencji ramowej”. Ужо здаўна вядома, што няведанне законаў прыводзіць да пройгрышу. Шкада, што ад 1990 года не прыняты польскім Сеймам закон пра нацыянальныя меншасці ў Польшчы. Там павінны знайсціся і запісы пра сітуацыю вакол зямельнага пытання на этнічных тэрыторыях нацыянальных меншасцей. На практыцы значыць гэта, што ні левым, ні правым групоўкам не залежыць на забеспячэнні нашых інтарэсаў. Мы ім толькі патрэбны ў час выбарчых гонак у якасці галасоў, заплатай за якія ўсяго перадвыбарчыя абяцанкі. Але мы самі тут таксама не без віны. Ці войты, бурмістры, старасты і паслы, якіх мы выбіраем дзеля абароны нашых інтарэсаў, правялі абучэнні наконт правоў беларускай нацыянальнай меншасці ў польскіх і міжнародных законах? Мне пра такое невядома. І літаральна на мінулым тыдні пачуў я па радыё, што немагчымасць куплі зямлі ў аўкцыёнах карэннымі беларусамі занепакоіла пасла Яўгена Чыквіна. Абяцае ён у гэтай справе інтэрвенцыі ў міністра скарбу, якому падпарадкаваныя агенцтвы, у якіх маецца зямля; хоча таксама прадставіць гэтую праблему сеймавай камісіі нацыянальных меншасцей. Але ведаючы жыццё, можна сказаць, што без судовай дарогі тут не абыдзецца. У кожным выпадку, гэта апошні момант, калі можна яшчэ нешта зрабіць у гэтай справе. І калі беларускае асяроддзе ўмела гаварыць адным голасам у справе супрасльскага манастыра, супольна працавала ў карысць добрага выніку перапісу насельніцтва, то ў справе „быць ці не быць гаспадарамі на сваёй зямлі” — не можа быць разыходжанняў. Інакш чакае нас знікненне і праклён з боку гісторыі.