Мая пeршая пабыўка

Зося ЛЕМЕШ

А пачынаўся ўжо кастрычнік... Такім чынам прыйшлося раней зездзіць у Беласток за візай. Прыемна ўразіла беластоцкае беларускае Генконсульства — не толькі звонку (будынак робіць нечаканае ўражанне багацця — з чым пэўна мала каму асацыіруецца Беларусь...), але і ўсярэдзіне — ветлівая служачая цягам паўтары гадзіны выдала нам візы. Спачатку мы стараліся з ёй гаварыць на беларускай мове, але яна нам адказвала па-польску. Урэшце яна перайшла на расійскую, а мы, „коб хучэй було”, на гаворку. І так сабе мы гаманілі, на чатырох мовах нараз. Як касмапалітычна...

Мая „беларуская прыгода” пачалася сапраўды беларуска. У адным цягніку ехалі дырэктар Мінскага драматычнага тэатра і вядомы полацкі паэт. Алесь Аркуш шматзначна ўсміхнуўся, калі пры ўездзе ў Мінск па радыё пачуліся „Простыя словы”:

„Усё так надзейна,
Усё так грунтоўна,
Што тут дадаць?
Хіба што нічога...”

Горад зрабіў на мне такое вось уражанне — быццам бы там нічога не трэба было дадаваць. Хаця, там шмат што дадаюць — на кожнай плошчы, пры кожнай вуліцы ў цэнтры — нешта будуюць. Адбудоўваюць, дабудоўваюць, аднаўляюць. Гэта, праўда, сам Лукашэнка сказаў, што ён „сваю краіну за цывілізаваным светам не павядзе”, але па Мінску гэтага якраз не відаць. Прэзідэнт хоча зрабіць сталіцу візітнай картачкай краіны — і тым яна дакладна ёсць. Нават не візіткай, а паштоўкай. Можа гэта туманнае надвор’е, можа гэта з прычыны восені Мінск запомніўся мне хутчэй не як сапраўдны горад, а як карціна мастака-імпрэсіяніста. Увесь нерэальны цэнтр з тымі грандыёзнымі будынкамі і прасторнымі вуліцамі так адрозніваюцца ад вечна запханай Варшавы! Уявіце сабе, што едучы ў нядзелю па галоўнай вуліцы горада мы амаль не сустракалі другіх машын! Нам сказалі: „Гэта ж уік-энд, усе на дачах”. Я не разумела яшчэ аднаго — чаму той горад выглядае так нерэальна? Адказ знайшоўся хутка там амаль зусім няма вялікіх рэкламных стэндаў! Можа часткова адтуль і ўражанне такой чысціні і прасторнасці...

Мае мінскія сябры (з якімі я, дарэчы, пазнаёмілася па Інтэрнэце!) паказалі мне так шмат, што і ўсяго не дасца тут пералічыць! Трэба засяродзіцца на самым цікавым. Перад выездам мой добры і дасціпны сябра раіў мне: „Помнік Перамогі. Не падыходзь да яго надта блізка, зрабі здымак здалёк, бо ніхто не ведае, калі гэты слуп упадзе”. І сапраўды, помнік рамантуюць, ён увесь у рыштаваннях, бо пачынаў небяспечна перахіляцца... Помнікаў я бачыла шмат, але самы новы з іх помнік Адаму Міцкевічу. Яго адкрылі тры дні да майго прыезду. Пад помнікам Леніну сябры звярнулі маю ўвагу, што надпіс на ім зроблены — тарашкевіцай! А гэта ж правапіс, якім мала хто зараз карыстаецца, бо ён быў забаронены... савецкай уладай! Калі мы так размаўлялі пад помнікам, да нас пачаў памаленьку набліжацца міліцыянт. Я зрэшты ў сувязі з яго там прысутнасцю раней вырашыла не рабіць здымкаў, усё-такі апарат мела наверсе. Ён, пэўна, працу такую мае, бо падыходзіў да нас асцярожна, робячы крок, спыняючыся, і зусім нягледзячы ў наш бок. Мы таксама на яго не глядзелі, але вырашылі, што размову можам скончыць па дарозе.

Накіраваліся мы ў славутае мінскае метро. Сяброўка расказвала, што голас, які загадзя паведамляе аб чарговай станцыі, яна ніколі не забудзе. Сапраўды, у словах „Дзверы зачыняюцца, наступная станцыя...” (па-расійску), адчуваецца нешта з гіпнозу. Робіцца так сонна і спакойна... Цікава, што ў Мінску існуе „падземны горад” — комплекс крамаў у пераходзе ў метро. Яны ў большай частцы вельмі малыя, і прадаюць усё даволі дорага. Гэта, як кажуць, з-за высокай арэнднай платы. Усё-такі вядома, што „Песня падземных жыхароў” НРМу не напісана пра тых, хто жыве ў мінскім метро — у пераходах знойдуцца і „бананы, і ківі”, а напэўна не бракуе там святла.

Калі нехта кажа словы „метро” і „пераход”, думкі напраўляюцца ў бок Нямігі. Я аб трагедыі дзевяноста дзевятага года даведалася... на канцэрце. Алесь Памідораў спяваў „Крывавае свята”, а я, хаця яшчэ не ўсё разумела, пачала плакаць... Добра, што ў зале было тады цёмна... А ў Мінску... Не, не была я ў трагічным пераходзе. Але калі мы ехалі ў гасцініцу, шафёр расказаў і пра Нямігу. „Там немножкі людзей задавілі”. Такая вось гісторыя, анекдот амаль. Цікавінка для замежных турыстаў. І зноў мне захацелася плакаць. Не з жалю па памерлых, а з жалю за тое, як людзі балючы ўспамін умеюць ператварыць у атракцыён горада. Ды я не заплакала. Навошта праліваць слёзы над адвечным парадкам свету? „Жывыя заўсёды маюць рацыю над памерлымі”.

Але ж, даходзім ужо да нейкіх вельмі сумных высноваў, а гэтыя два дні я ж правяла зусім весела! Нават, можна сказаць, крыху „культурна”, бо была таксама ў Музеі мастацтва. Здзівіў мяне асобны цэннік для мясцовых і замежных гасцей. На Украіне такое, праўда, таксама існуе, але неафіцыйна, бо забаронена законам...

Другога дня мела я наведаць інтэрнэтную знаёмую ў яе школе, але, на жаль, не атрымалася. А магло б быць цікава — яна ж вучыцца ў закрытым уладамі Гуманітарным ліцэі імя Якуба Коласа. Голасна было аб закрыцці гэтай школы, „Газета выбарчая” прысвяціла нават доўгі артыкул аб дэбеларусізацыі, якую праводзіць у сваёй краіне Лукашэнка. Зараз усё заціхла, а беларускія ліцэісты, школу якіх „рамантуюць”, маюць урокі па розных месцах у горадзе.

Не пайшла я ў ліцэй, затое ўвесь дзень правяла з бацькам на працы. Мы крыху хадзілі па крамах і заўважылі, што беларусы — таварыскія людзі. Здарылася мне, што чужы дзядзька спытаў пра цану талерак, і калі б я далікатна не пачала адыходзіць, ён праз нараканне на цэны перайшоў бы, пэўна, да агульных высноваў пра сутнасць улады і свету... Бацьку, які з прадстаўнікамі мясцовай фірмы гутарыў пры выстаўцы касметыкі, здарылася падобнае: нейкая даволі пажылая жанчына спынілася ля іх і пачала ўспамінаць, што „яна «Pania Walewska» яшчэ з шасцідзесятых гадоў помніць!”. А можа, гэта вялікі горад так на чалавека паўплывае, што хоча ён уцячы ад самоты ў натоўпе і шукае кантакту з іншымі людзьмі?

Пра беларускія крамы магу сказаць адно — там не меншы выбар, чым у польскіх (калі справа ў сукенках ці паліто, пэўна нават большы). Ва універмагу Беларусь” цікавым зяўляецца тое, што айчынныя прадукты маюць лепшы статус ад імпартных — ім прызначаны асобныя палічкі ў відавочных месцах. У відавочных, бо найчасцей пры ўваходзе да кожнай большай крамы знаходзіцца таксама асобная маленькая крама з прадметамі рэлігійнага (праваслаўнага) культу. Манахі і манашкі розных манастыроў прадаюць іконкі, свечкі, кніжкі. Відавочны зварот да рэлігіі, будуюцца новыя цэрквы і касцёлы...

У цэнтральнай кнігарні ў Мінску самым цікавым не былі кніжкі, бо іх наогул не было шмат (прынамсі тых, якія я мела надзею набыць; „Доўгай дарогі дадому” Быкава ці „Койданава” Глёбуса не было), але партрэты прэзідэнта, якія ад уваходу ўжо пазіралі на мяне са сценаў. Зноў нагадаўся НРМ:

„Мой партрэт
прадаецца ў кніжнай краме.
Мой партрэт
на сцяне вісіць у раме”.

Прызнаюся, што ў першай хвіліне я мела нечаканую ахвоту купіць сабе каляровага прэзідэнта, нават можа павесіць дома на сцяне... Але цана мяне стрымала. Трохмоўнае выданне „Новай зямлі” і „Дзяды” па-беларуску разам каштавалі нямнога больш чым прэзідэнт, дык пакуль што на маёй сцяне чакае вольнае месца.

Так прайшоў дзень, і трэба было збірацца дадому. Апошняе, што мы бачылі ў Беларусі, вакзал, аказаўся такім мадэрным, што проста няма як яго параўнаць з варшаўскім. Сяброўкі, гледзячы здымкі, спачатку не маглі паверыць, што гэта ў Беларусі, а пасля — што гэта вакзал. Быў позні вечар, але я не мела ўражання нейкай небяспекі — не круціліся (я ўжо па-польску хацела сказаць „мэнты”, але менты там якраз былі...) падазроныя людзі, бяздомныя не спалі на лаўках...

Падарожжа было спакойнае і толькі адзін момант мне спадабаўся — калі я за акном пачула нарэшце не рускія, а польскія крыкі чыгуначнікаў. Чамусьці гэта выклікала ўсмешку — „я дома”. Бо, хаця экскурсія была вельмі прыемная, крыху нявыгадна было ўвесь час чуць рускую мову ці трасянку на вуліцах... Вышэйзгаданы сябра, ведаўшы, што я не ўмею скласці сапраўднага сказа па-руску, раіў мне: „З міліцыянтамі па-беларуску не размаўляй, бо яны гэтага чамусьці не любяць. З усімі астатнімі можаш — на ўласную рызыку — паспрабаваць размаўляць па-беларуску”. Так я рызыкавала гэтыя два дні, і не было б так дрэнна, бо ўсе мяне разумелі, хаця ніхто не адказваў па-беларуску. Здарылася толькі адно не вельмі прыемнае: прадаўшчыца ў гатэлі не ведала, што я маю на ўвазе кажучы „А ці ёсць у Вас АRCHE?”. Яна збянтэжылася, быццам бы я да яе па-кітайску загаварыла, а не па-беларуску. Яна папрасіла кагосьці патлумачыць. Дык што тут тлумачыць?! Гэта паляк зразумеў бы! Але яна зразумець не магла. Мне крыўдна стала... Таму з палёгкай прывітала я польскія словы і нарэшце зразумела, як гэта добра, што „Polacy nie gesi, i swoj jezyk maja”.

Беларусь мне спадабалася, беларусы таксама, і Мінск горад прыгожы. Я наступным разам хацела б пабачыць больш гістарычныя месцы (больш гістарычныя чым „дом першага зезда”...). Я хацела б пайсці штудзіраваць у Беларусь. Гэта зрэшты для мяне вельмі прывабна — вучыцца ў Львове, Кіеве ці Мінску. Але ведаю, што не магу там штудзіраваць, бо гэта толькі ўсё ўскладняла б. Яшчэ ж невядома, ці пасля ўваходу ў Еўрасаюз Польшча будзе прызнаваць усходнія дыпломы...

Я з нецярплівасцю чакаю наступнай паездкі ў Беларусь. Як гэта магчыма, што жывучы 20 кіламетраў ад мяжы, я ўпершыню перасякла яе ў свае васемнаццаць гадоў? Думаю, да наступнага выезду не буду чакаць чарговых васемнаццаці.