На аўтобусе ў Дубічы-Царкоўныя

Ганна КАНДРАЦЮК

Першы мароз і снег — як шокавая тэрапія — найперш пакідае ахвота і рашучасць. А можа вярнуцца дамоў, перачакаць мароз? На прыпынку таксама не было жывой душы. Мой аўтобус валокся быццам чарапаха, спыняўся, коўзаўся на слізкаватай дарозе.

— Ці паспею яшчэ ў Бельску на дубіцкі аўтобус? — пытаю шафёра, бо налятаюць дрэнныя прадчуванні.

— Лепшага спалучэння няма і не будзе, — чую ў адказ.

Ужо ў Бельску, куды прыязджаем пазней планаванай гадзіны, чую, што спалучэння няма — але будзе, толькі... пасля абеду.

Каб не вяртацца ў Беласток, зноў на тым жа аўтобусе еду ў Гайнаўку. За радай шафёра купляю білет у Галады (столькі дакладна каштуе білет з Беластока ў Гайнаўку), a jak bedzie kontrol to zobaczymy... У выпадку кантролю, вядома, шанц на апраўданне ў мяне ніякі! Пра ашчаднасць таксама не хочацца думаць — з Гайнаўкі ў Дубічы-Царкоўныя прыйдзецца ехаць „паспешным” і заплаціць у два разы даражэй чым звычайна. Але пакуль засесці ў той аўтобус мне трэба яшчэ пачакаць дзве з паловай гадзіны ў Гайнаўцы. У сярэдзіне чакаюць тры пасажыры. Холадна. Праследуюць атрутныя думкі — еду ў свет, адкуль усе ўцякаюць?

* * *

У Дубічы-Царкоўныя дабіраюся пасля пяці гадзін дарожнай цягамоціны. На задбанай вуліцы царыць цішыня. Толькі зрэдку закукарэкае певень або скрыгане крайзэга. А ў школе якраз перапынак. Чуецца польскамоўны гоман. У настаўніцкім пакоі — наадварот. Усе свабодна размаўляюць па-падляшску. Калі пытаю пра месца беларускай мовы, чую адзін адказ.

— А з чым мы яшчэ можам тут паказацца?!

Настаўнікі і школьнікі ведаюць з досведу, што самыя значныя поспехі заваявалі якраз у беларускіх конкурсах — хто ў мастацкіх, хто ў прадметных, хто ў рэгіянальных. Вось зараз гімназісты рыхтуюцца да турніру, які ў палове лістапада арганізуе бельская „тройка”. Трэба падрыхтавацца з літаратуры, гісторыі Беларусі і рэгіёна ды паказаць мясцовыя асаблівасці.

— І гэта найбольш падабаецца нашым вучням, — кажа Галіна Трашчотка, настаўніца беларускай і польскай мовы ў гімназіі.

— А што свойскага падрыхтуеце?

— Стравы з бульбы: таўканіцу, бліны, бульбяную бабку. І яшчэ нашы песні, старыя, аўтэнтычныя.

Тэму мясцовых смакоццяў працягвае і пані Бажэна Маркевіч. Разам з малодшымі навучэнцамі збіраюцца ў Елянку, дзе будуць назіраць за выпечкай хлеба. Паказ адбудзецца ў сапраўднай вясковай хаце. Сама ідэя — частка праекта, на які школа атрымала грант ад Цэнтра грамадзянскай адукацыі Польшча-Беларусь. У рамках праекта планаваныя таксама веласіпедныя вандроўкі і заняткі па фатаграфіі, якія правядзе настаўнік Славамір Кулік.

— А тут зіма ўжо прыйшла, — пан Славамір глядзіць заклапочаны за акно, — а можа яна толькі страшыць?

* * *

Пакуль наведаю паасобныя класы і самых актыўных навучэнцаў беларускай мовы, у школе ўжо адчуваецца канец працоўнага дня. Настаўнікі раз’язджаюцца кожны ў свой бок — хто ў Гайнаўку, хто ў Бельск. У адрозненне ад мяне, даязджаюць на ўласных машынах, па тры-чатыры асобы. Аказваецца, такім спосабам можна і зэканоміць на білетах, і заашчадзіць час.

— Уся школа жыве „даязджаючы”, — чую на месцы, — бо ў Дубічах вучацца дзеці з цэлай гміны. І, каб дагадзіць усім, школьны аўтобус развозіць найперш наймалодшых, другім наваротам развозіць старэйшых і гімназістаў.

— А ці ёсць у вас пазаўрочныя заняткі?

Замест адказу чую нараканні на ашчаднасці і рэформу. У бедных гмінах, якой лічаць сябе Дубічы-Царкоўныя, аплачваюць толькі неабходнае. Настаўнікі „баяцца” дабівацца павышэння кваліфікацый, бо дыпламаваны настаўнік у беднай гміне ўспрымаецца як цяжар для бюджэту. Вось тут на 18 настаўнікаў толькі адзін дыпламаваны. Прыемна адзначыць, што звання дасягнула беларусістка Галіна Трашчотка.

У Пачатковай школе 92 навучэнцы, у гімназіі — 63. Амаль 90 працэнтаў школьнікаў вывучае беларускую мову.

— Большасць дзяцей ведае і цэніць родную мову, — кажа пані Галіна. — Калі ў нас школьныя святы, яны самі хочуць, каб былі беларускія песні і спектаклі. Вось нядаўна, на свята настаўніка, падрыхтавалі сцэнку на дыялекце — і ўсіх яна рассмяшыла, уцешыла.

* * *

У будынку старой школы, дзе ад пяці гадоў наладжваюць этнаграфічны музей, забітае бляхай акно. Калі хачу сфатаграфаваць найстарэйшы дом у мясціне, як з-пад зямлі з’явіўся старажыл на веласіпедзе.

— I bedzie cos takiego zdejmowac? — папракае мяне дзед. У маім фотааб’ектыве апынуўся ўжо помнік савецкаму байцу, які тут стаіць непадалёк школы і царквы.

Па дарозе наведваю яшчэ спадарства Анну і Мікалая Панфілюкоў, а пасля зноў выглядаю аўтобуса. Пэўны адрэзак едзем праз Белавежскую пушчу. А тут як у казачным агародзе — праз снег прабіваюцца жывыя колеры чырвона-зялёна-аранжавых дрэў. Глянеш уніз — усё яшчэ жывое, каляровае і прыбранае срэбным далікатным інеем. На другі дзень, калі раптам ападзе ўсё лістоўе з дрэў, успамін пушчы набярэ яшчэ большага смаку і незвычайнасці. Таксама як сардэчныя і цікавыя сустрэчы з дзяцьмі і вернымі сябрамі „Нівы”.

Але цана ёсць цана. У Гайнаўцы зноў уцякае з-пад носа аўтобус і зноў трэба чакаць. Холадна і непрыемна на апусцелым вакзале. Усярэдзіну што раз урываюцца галодныя бяздомныя сабачкі. А тут усё закрыта, усё ўжо прыбрана. На двары зноў зацягвае святая ноч, а я баюся, што за сваю ўпартасць яшчэ расхварэюся. Але шчасце мяне не пакідае. Калі ў паваротнай дарозе спыняюць нас кантралёры і правяраюць білеты, цешуся як дзіця — бо ў маіх руках білет проста ў Беласток, а не ў Галады.