Ніва № 41 (2474), 12 кастрычніка 2003 г.

Беларусы на Гданьскім узбярэжжы

Лена Глагоўская, дачка Віталя Казлоўскага і Сафіі з Томчыкаў, родам з Ярылаўкі на Беласточчыне, доктар гуманітарных навук у Беластоку і Гданьску. І ўсюды, куды трапіць з нагоды сваіх пошукаў няўрымслівая даследчыца, адчувае сябе ў сябе — на тэрыторыі, у часе. Ходзіць слядамі тых, каго ўжо няма ў жыцці, і вяртае іх жыццю. Узброеная ў навукова-даследчыцкія прылады, навукова разбірае жыццяпісы, а таксама на старонках „Czasopisu” ды „Нівы” і іншых часопісаў (больш за 100 артыкулаў змешчаных у польскім і замежным друку) з журналісцкай іскрай набліжае чытачам людзей „як жывых”. Лена Глагоўская — выпускніца Факультэта журналістыкі і палітычных навук Варшаўскага універсітэта. Ад 1984 г. выкладае ў Гданьскім, а ад 1998 г. — у Беластоцкім універсітэтах. У полі зацікаўлення Лены Глагоўскай — нацыянальна-этнічныя праблемы, а ў прыватнасці палітычная і грамадская гісторыя беларусаў. У 1996 г. апублікавала кнігу пз. Bialorus 1914-1929. Kultura pod presja polityki. Актыўна ўдзельнічае ў грамадска-культурным жыцці, м.інш. з’яўляецца членам рэдакцыйнага калектыву штомесячніка „Czasopis”, ад 1993 г. — старшынюе Беларускаму культурнаму таварыству „Хатка” ў Гданьску. Удзельнічаючы ў беларускім грамадска-культурным жыцці на Гданьскім узбярэжжы, занялася таксама яго навуковым вывучэннем, і вынік доследаў — кніга Bialorusini na Wybrzezu Gdanskim, выдадзеная ў Торуні Выдавецтвам Адам Маршалак. Прысвяціла багата фактаграфічную кнігу Усім беларусам, якія рознымі звеннямі жыцця і дзейнасці звязаны з Гданьскім узбярэжжам.

Гданьск і Узбярэжжа займаюць асаблівае месца ў развіцці арганізацыйных форм беларускага жыцця, зазначае ва ўступе даследчыца. Ад 1967 г. існуе тут арганізаваны беларускі рух. Не ўдалося спрабаваць сарганізаваць беларусаў у Шчэціне, Кашаліне, Лодзі і Вроцлаве. (Па-за Беласточчынай, дзе беларусы пражываюць на сваіх этнічных землях, вельмі дзейны быў рух ад 1956 г. у Варшаве). У кнізе прадстаўлена прысутнасць беларусаў на Гданьскім узбярэжжы ад міжваеннага перыяду. Пасля вайны Узбярэжжа было адным з месц, дзе ахвотна пасяляліся беларусы з Беласточчыны з адукацыйнымі мэтамі і шукаючы працы, шмат знайшло тут прыстань у выніку вайны і рэпатрыяцыі з СССР. У 1967 г. узнік тут аддзел БГКТ. На пачатку 90-х гадоў, калі дазволена было ствараць новыя меншасныя арганізацыі, паўстала „Хатка”. У працы прадстаўлена культурная ды аматарская дзейнасць, навучанне беларускай мовы, даклады, кантакты з Беларуссю, змешчаны біяграфіі Мікалая Дварэцкага, Андрэя Вангіна і Лукаша Дзекуць-Малея. У анэксе — хроніка беларускай дзейнасці на Узбярэжжы, састаўлены спісак (паводле членскіх дэкларацый) асоб, якія былі звязаны з г.зв. „Беларускім клубам” у Гданьску.

Збіраючы матэрыялы, аўтарка скарыстала метад апытальнікаў, інтэрв’ю і шматгадовага „ўдзельнічаючага назірання” (ад 1987 яна ўдзельнік і арганізатар культурна-асветнага жыцця на Узбярэжжы). Скарыстала даступныя архіваліі, матэрыялы розных арганізацый, прыватных асоб, сярод гэтага — фатаграфічныя калекцыі. З прычыны таго, што праца накіравана да польскага чытача, большасць цытатаў перакладзена на польскую мову.

(лук)

^*Helena Glogowska, Biаlorusini na Wybrzezu Gdanskim, Torun 2003, ss. 262.