На нямецкім памежжы

Яўген МІРАНОВІЧ

З вокнаў цягніка па маршруту Познань — Зялёна-Гура відаць яшчэ рэшткі нямецкай інфраструктуры. Старыя муры з чырвонай цэглы ў большасці закрытыя ўжо шматколернымі тынкамі, каменныя дарогі і сцяжынкі — пліткамі „польбруку”. У краявідзе дамінуюць новаўзведзеныя будынкі паводле ўзораў з камп’ютэрных каталогаў. Дакладна такія ж узнікаюць вакол Беластока. Толькі вакзалы, з-за недахопу дзяржаўных сродкаў на інвестыцыі ў чыгунку, выглядаюць як на архіўных фільмах пра ІІ сусветную вайну.

Зялёна-Гура — горад з вельмі прыгожым старым цэнтрам. Адрэстаўрыраваныя ў ім камяніцы, касцёлы і ўсе помнікі архітэктуры. Нідзе аднак няма інфармацыі, што сотнямі гадоў стваралі іх нямецкія архітэктары і будаўнікі. Асабліва прэзентуюцца арнаменты з выявамі белага арла на неагатычных камяніцах. Не надта натуральна выглядаюць таксама барочныя алтары ў былых пратэстанцкіх касцёлах.

Эканоміка, аднак, прымушае ўлічваць блізкую прысутнасць нямецкага фактара. Вялікія надпісы на нямецкай мове на прыватных кватэрах інфармуюць пра свабодныя месцы для начлегу. На той жа мове напісанае таксама меню ў рэстаранах, а ў нямецкіх супермаркетах, што амаль у цэнтры горада, купляюць мясцовыя патрыёты, бо там, як самі гавораць, нашмат танней, чым у іншых крамах.

Атмасфера змагання за заходнія крэсы адчуваецца таксама падчас навуковых канферэнцый. Нялёгкую працу маюць мясцовыя гісторыкі. Пісаць сумленна гісторыю тае зямлі ХV ці ХІХ стагоддзя — гэта вяртаць памяць аб нямецкай прысутнасці. Дарэчы, мясцовым жыхарам нават цяпер вельмі цяжка акрэсліць сваю тоеснасць. Жывуць там палякі з Заходняй Украіны, выселеныя пасля 1944 г., украінцы і лэмкі з паўднёва-ўсходніх ваяводстваў Польшчы выселеныя падчас акцыі „Вісла”, пазнанякі, варшавякі, кракавякі. Амаль няма людзей, якія маглі б сказаць: „Тут зямля, дом майго прадзеда”. Мясцовая актывістка, доктар гісторыі з эндэцкімі поглядамі, прапагандуе супольнае званне для ўсіх — „любушане”, якое вяртала б памяць старажытнай славянскай правінцыі. Аднак бяшчадскія лэмкі, як зразумеў я іх выказванні, не адчуваюць ніякай сувязі з мясцовымі даўнімі плямёнамі.

Артыстычныя ўражанні ўдзельнікам канферэнцыі дастаўляў калектыў, які працягвае традыцыю горцаў з Татранскай Букавіны. Гэта таксама перасяленцы, палякі з румынска-ўкраінскага памежжа. Карпацкія напевы і народная вопратка прэзентуюцца ў Зялёнай-Гуры так, як кракаўскі фальклор у Чыкага. Ніхто не ведае мясцовага фальклору з-за адсутнасці карэннага насельніцтва, а ІХ-вечныя традыцыі з эпохі любушанаў можна толькі пабачыць у навейшым фільме Ежы Гофмана.

На захадзе Польшчы таксама цяжка сустрэць каго-небудзь, хто адкрыта акрэсліць сябе немцам, так як у Беластоку — беларусам. Аднак у размовах з мясцовымі жыхарамі адчуваецца занепакоенасць перспектывай адкрытых межаў з Нямеччынай. Хаця нідзе не відаць немцаў, але ў размовах з мясцовым насельніцтвам адчуваецца іх прысутнасць. Вяртаюцца быццам у нематэрыяльным вымярэнні. Магчыма, што страх сярод палякаў выклікае актыўнасць нямецкіх фірмаў, якія займаюць штораз большую прастору ў мясцовай эканоміцы. „Нам астанецца неўзабаве толькі абслугоўваць кухні ў гатэлях і рэстаранах, ды яшчэ прыбіраць пасля немцаў”, — сказала барменка ў рэстаране, які з’яўляецца ўласнасцю нямецкай суполкі.