Як Янку Быліну ў Лакцянах, Масцянах і Клюшчанах паміналі...

Лена ГЛАГОЎСКАЯ

Ладзіла чытанні Грамадскае аб’яднанне „Вільняр”, якое дзейнічае на Астравеччыне. Дзякуючы намаганням Ганны Чакур, журналісткі „Астравецкай праўды”, і Алеся Юркойця з Варнянаў атрымалася сапраўднае свята ў гонар іхняга земляка, якому не дадзена было служыць на бацькаўшчыне. Як ксёндз Віленскай дыяцэзіі трапляў у розныя парафіі на Ашмяншчыне, Вілейшчыне і Віленшчыне, каб у 1933 г. апынуцца на Беласточчыне, дзе лёсам было наканавана служыць Богу і людзям да канца жыцця. У 1996 г., дзякуючы дапамозе Юркі Туронка, завітала я ў Бомблю пад Саколкай, дзе з 1946 г. да смерці 18 лютага 1956 г. жыў кс. Ян Семашкевіч. Раней яшчэ ў 60-я гады цікавіўся ім Мар’ян Пецюкевіч, даўні яго сябра з Лаварышкаў. Калі вярнуўся ён са ссылкі ў 1956 г., на жаль, не застаў ужо ксяндза ў жывых, але паехаў у Бомблю, зрабіў здымкі касцёла і магілы ксяндза. Пасля смерці Мар’яна Пецюкевіча калекцыя гэтых здымкаў трапіла да Юркі Туронка. Напісаўшы ў 1996 г. у „Czasopisie” тэкст „Zapomniany poeta” пра Янку Быліну на Беласточчыне, трапіла я ў лік гасцей запрошаных на канферэнцыю. Разам са мной паехала таксама Гражына Харытанюк, якая збірае ўспаміны пра ксяндза, захаваныя да сёння сярод жыхароў Янава, Ялоўкі, Міхалова, Бомблі — тых парафій, дзе менавіта ён служыў.

У Лакцянах сабралася каля 30 навукоўцаў, краязнаўцаў і мастакоў. Чытанні, дарэчы, папярэдзіў мастацкі пленэр, у якім удзельнічалі Алесь Цыркуноў, Алесь Пушкін, Віктар Маркавец, Таня Маркавец, Сяргей Харэўскі, Тэрэза Варановіч, Ірына Герасім, Алесь Буйвідовіч, Дзяніс Раманюк. Створаныя на радзіме ксяндза працы прэзентаваліся падчас чытанняў на выстаўцы ў доме культуры ў Масцянах. Апрача ландшафтных сюжэтаў у мастацкіх творах паўсталі два партрэты Яна Семашкевіча намаляваныя Алесем Пушкіным і Алесем Цыркуновым. Пры нагодзе чытанняў у суботу, 9 жніўня, у 9 гадзін адбылася таксама імша ў Клюшчанскім касцёле, дзе вельмі добра па-беларуску служыў малады ксёндз Павал з Астраўца. Мясцовы пробашч ксёндз Здзіслаў Пікула (родам з Польшчы), на жаль, расчараваў многіх удзельнікаў набажэнства сваім казаннем на польска-расійскай трасянцы. Пасля службы перад касцёлам быў устаноўлены памятны камень з мемарыяльнай дошкай, прысвечаны 120-м угодкам Янкі Быліны, выкананы лідскім мастаком Рычардам Грушам. З-пад касцёла ўсе падаліся на недалёкія могілкі, дзе пахаваная радня Семашкевічаў: бацькі ксяндза Казімер (3.02.1837 — 13.04.1918) і Уршуля (14.06.1841 — 23.03.1916), сёстры Разалія Паўкшта (13.04.1862 — 20.10.1884) і Гануля Казёл (27.05.1867 — 23.08.1926), брат Язэп (9.07.1864 — 31.03.1906). Таксама ўпісаны ксёндз Ян (радз. 20.10.1883) Пры даце смерці нехта невыразна выразаў год: „1956”. Лёгка дадумацца, што ахвяравальнікам помніка быў ксёндз Ян. Тэкст на помніку, напісаны на беларускай мове лацінкай, канчаецца сказам: „Wie<hex<e8>hex>ny supakoj ich du<hex<9a>hex>am”. Над надпісамі прымацаваны здымак маладога яшчэ Яна Семашкевіча. Пасля складання кветак і адспявання „Магутны Божа” госці сабраліся ў доме культуры ў Масцянах, дзе і праходзілі чытанні: да абеду — пра грамадскі чын і літаратурную дзейнасць Янкі Быліны, і пасля абеду — пра падзеі і асобы звязаныя з Астравеччынай. Пра жыццё і творчасць Янкі Быліны рэфераты чыталі: Алесь Юркойць і Людміла Кухарэвіч з Варнянаў, Сяржук Вітушка і Леакадзія Мілаш з Вільні, Янка Драўніцкі з Камарова, Анатоль Шаршнёў з Мінска, Міхась Казлоўскі з Маладзечна. Людвіка Вітушкава зачытала на пачатак рэферат прафесара Адама Мальдзіса „Як Янка Быліна дапамог мне не стаць класікам нальшчанскай літаратуры”. Сярод выступоўцаў пра Астравеччыну былі: Ганна Чакур, Герман Брэгер, Стафан Казлоўскі, Сяргей Харэўскі, Тадэвуш Дрэма, Іаланта Валуевіч, Анатоль Сцебурака.

Лакцянцы, якіх зараз няшмат у вёсцы — на 42 хаты 14 жыхароў, змаглі таксама сустрэцца з удзельнікамі чытанняў на панадворку дома, у якім нарадзіўся Ян Семашкевіч, і дзе зараз яшчэ жыве ўнук яго брата Язэпа — Рычард (нар. у 1943 г.). У сцэнэрыі прыдуманай Алесем Пушкіным адбылася мастацкая частка, дзе гучалі вершы і байкі Янкі Быліны, спявала Людміла Кухарэвіч, настаўніца сярэдняй школы ў Варнянах, у выкананні якой верш Янкі Быліны „Бацькаўшчына” стаў гімнам чытанняў:

„Chacia jana biedna i choc tak niaszczasna,
Napeunie druhoj ja takoj nie spatkaju. —
Jana mnie u myslach, jak zoranka jasna!
Jej tolki adnej swaje piesni spiawaju...”

Ксяндза з міжваеннага перыяду ўспаміналі найстарэйшыя жыхары Лакцянаў. Вечарыну па-мастацку вяла Лена Субаткевіч, настаўніца беларускай мовы ў Рымдзюнскай школе. Удзельнікі пленэру і чытанняў жылі ў Лакцянах, у пустых і жылых хатах, дзе адчувалася гасцінны дух лакцянцаў. Харчаваліся за адным сталом стравамі рыхтаванымі самімі арганізатарамі. Прыпомніліся мне ўспаміны жыхароў Бомблі і Пшэслаўкі, якія запамяталі ксяндза Яна Семашкевіча як вельмі таварыскага кампаньёна, які на хрэсьбінах ці проста ў гасцях у сваіх парафіян любіў весяліць кампанію сваімі жартамі і аповесцямі. І мы весяліліся ў Лакцянах па-Былінаваму ажно да белага рання. Відаць спрыяў нам яго вясёлы дух, які пэўна прысутнічаў з намі ў родных ягоных Лакцянах. Інакш ці так удалымі маглі б быць чытанні яму прысвечаныя?