„Ніва” перад пракурорам

Яўген МІРАНОВІЧ

Зараз пасля публікацыі ў „Кур’еры” пачалася ў польскіх сродках масавай інфармацыі антыніўская істэрыка. Беластоцкае тэлебачанне, праўда, пытала і мяне, як выглядаюць гэтыя фінансавыя справы, але працытавала толькі сенсацыі Нікітаровіча ды таксама аб’явіла: „«Ніве» капут”, суды, пракуроры, арышты. Беластоцкае тэлебачанне ўжо гатовае паказваць рэдактараў „Нівы” скаваных жалезнымі ланцугамі антытэрарыстычнай брыгадай.

Фінансаванне „Нівы” заўсёды было прадметам вялікай зацікаўленасці з боку ўсялякіх нашых таварышаў. Не было яшчэ, здаецца, ніводнага пленума Галоўнага праўлення БГКТ, каб дзеячы гэтай арганізацыі — зразумела цалкам спантанна — не вырашалі „справу «Нівы»”. Неафіцыйна ведаем, што таксама іншыя „выдатныя дзеячы” ахвотна бачылі б „Ніву” на старонках гісторыі, а датацыі, якія атрымлівае рэдакцыя, разлічваюць, трапяць на іх рахунак. Янка Купала амаль сто гадоў таму марыў: „людзьмі звацца”. У апошні час асаблівае зацікаўленне „Нівай” праявілі таксама дзяржаўныя службы. Чамусьці адзіная газета на беларускай мове стала раптам камусьці моцна перашкаджаць.

Кантроль НІК у „Ніве” пачаўся ў пачатку мая ды працягваўся паўтара месяца. Даслалі нам найлепшага спецыяліста па фінансавых справах. Ён шукаў-шукаў ды ставіў закіды. У гэты час я даведаўся, што міністр фінансаў і іншыя чыноўнікі выдалі з паўсотні распараджэнняў па бухгалтэрыі, пра якія я нічога не ведаў, не ведаю і ведаць не хачу. Прабаваў нават чытаць тыя дакументы, але найчасцей пасля першага абзаца патрэбны быў перакладчык з польскай на польскую мову. Першая выснова — мы, як фірма, павінны мець юрыста на штаце, які сачыў бы за кожным новым распараджэннем кожнага новага міністра.

Другі, яшчэ больш патрэбны, штат — галоўны бухгалтар, які павінен мець актуальныя атэстаты. У нашай бухгалтар, якая выконвае нам паслугі, такіх атэстатаў няма, за што працадаўцу, гэта значыць мне, як старшыні Праграмнай рады, пагражаюць сур’ёзныя паслядоўнасці. Пры чатырох журналісцкіх штатах, гэтыя два, аказваецца, найбольш цяпер патрэбныя рэдакцыі.

Кантралёр НІК праверыўшы ўсе дамовы, якія мы падпісалі, і выдаткаваныя намі грошы з датацыяў прыйшоў да высноваў, што выдаючы „Ніву” мы парушаем большасць запісаў фінансавага заканадаўства краіны. Бухгалтарскія кнігі ляжаць у неадпаведным месцы, рэгістр рахункаў адбываецца са спазненнем ды заносяцца яны ў неадпаведныя месцы разліковай кніжкі. Усіх памылак хапае, каб атрымаць гадоў 10 турмы абвостранага рэжыму. Але гэта нішто ў параўнанні з нявыкарыстанай сумай, якую згодна падпісанай дамове, мы да 30 кастрычніка павінны вярнуць Міністэрству культуры. Датацыю на ўвесь год атрымліваем у сакавіку, красавіку, або і ў маі. У кастрычніку трэба пісаць справаздачу з выдаткаваных грошай. Ад лістапада да красавіка наступнага года часопіс трэба выдаваць за свае, якіх няма. Успомненыя 174 тысячы на працягу двух гадоў, якія кантраляваліся, мы, аказваецца, незаконна выдаткавалі на выданне „Нівы” ў гэты перыяд. Так было, дарэчы, ад доўгіх гадоў. Наш спонсар праўдападобна ведаў пра ўсю складанасць гэта працэсу, але калі „Ніва” пастаянна выходзіла, лічылася, што сродкі выкарыстоўваюцца мэтанакіравана.

Нікітаровіч вычытаў у рапарце, што дамагаліся мы звыш мільёна злотых на „Ніву”, а атрымалі 700 тысяч. Не дачытаўся аднак, што гаворка ішла пра суму на тры гады і што звярталіся мы апрача „Нівы” на дафінансаванне яшчэ 14 іншых праектаў. Атрымалі мы 699 тысяч і ажыццявілі 10 праектаў, у іх ліку 4 кніжкі, 2 лагеры пад назвай „Варштаты «Зоркі»” і 2 літаратурныя конкурсы. На некалькі праектаў датацыі мы не атрымалі, але гэта не перашкодзіла Нікітаровічу трубіць пра завышаныя кошты, у якіх змяшчаліся сумы, за якія мы выступалі, але ніколі іх не атрымалі.

У сярэдзіне летняга сезону тэма пад загалоўкам „Канец «Ніве»” загасцявала ў беластоцкіх сродках масавай інфармацыі. Некаторыя журналісты хацелі даведацца, якім службовым аўтамабілем распараджаецца рэдакцыя, за якую суму адладзілі кабінет галоўнага рэдактара, ці за талоны куплялі мабільныя тэлефоны. Гэта праўда, што Віталь Луба сядзіць за антычным сталом — бо з эпохі ранняга Гамулкі, але гэтым сталом абдорыла яшчэ рэдактара Георгія Валкавыцкага Польская аб’яднаная рабочая партыя. Толькі цвікі, якімі мы пакарысталіся дзеля адладкі ўсёй канструкцыі, ужо з эпохі ІІІ Рэчы Паспалітай.

Згодна закону кожнае парушэнне дамовы дае Міністэрству культуры падставу адмовіцца ад датацыі. Калі нават дадуць нам датацыю, дык не можам абяцаць, што выдаючы „Ніву” будзем прытрымлівацца літары закону. Адно і другое адначасова немагчымае.

Разумеем радасць мясцовых палякаў ад інфармацыі, што нейкая „руская газетка” можа перастаць існаваць. Здзіўляемся аднак праявам задаволенасці некаторых „нашых” таварышаў, дзейнасць якіх адбываецца таксама за датацыі Міністэрства культуры. Адгадайце, каго пракантралююць наступнага.