За ідэалы ў будучыні

Ганна КАНДРАЦЮК

— Я меў шчасце асабіста ведаць Ермаловічаў, — кажа Казлоўскі. Разам з гісторыкам пахаваная яго жонка, Лідзія Цімафееўна. На схіле гадоў, калі гісторык страціў зрок, Лідзію Цімафееўну называлі яго „вачыма”.

— Яны былі святлом, маральным аўтарытэтам, — адзначае наш маладзечанскі гід. — Пасля іхняй смерці мы адчулі страшэнную пустэчу. Ніхто іх не заступіць!

Міколы Ермаловіча не стала 5 сакавіка 2000 года, загінуў ён пад коламі машыны на 79 годзе жыцця.

Зараз беларуская інтэлігенцыя ў Маладзечне вядзе старанні, каб на будынку, у якім жыў гісторык, павесіць беларускамоўную шыльду.

— Але ўлады не даюць дазволу, — адзначае Міхась Казлоўскі.

* * *

У 1921 годзе, калі нарадзіўся Мікола Ермаловіч, Янка Купала пераклаў на сучасную беларускую мову старажытны помнік рускай літаратуры „Слова аб паходзе Ігаравым”. Цікавая сувязь — у „Старажытнай Беларусі” Ермаловіч прыводзіць арыгінальную інтэрпрэтацыю гэтага старажытнага помніка. Адсюль чэрпае інспірацыю і натхненне для вывучэння сівой мінуўшчыны. Асабліва часта карыстаецца „Словам” для характарыстыкі легендарнага Усяслава Чарадзея. Нават уступ да згаданага гістарычнага даследавання, пачынае радкамі Купалы народжанымі ў Акопах:

Пачнём збіраць зярно к зярняці,
Былое у думках ўваскрашаць,
Каб быт на новы лад пачаці,
І сеўбу новую пачаць.

Несумненна Ермаловічу належыцца самая багатая сяўба на гістарычным грунце ХХ стагоддзя. Пакончыў ён са знішчальным для Беларусі міфам пра заваёў Вялікага княства Літоўскага літоўскімі феадаламі:

— Усе гэтыя гістарычныя байкі, — піша пра „літоўскі заваёў” у гістарычным нарысе „Па слядах аднаго міфа” — атрымалі ў гістарычнай навуцы шырокае распаўсюджанне і трывала замацаваліся ў ёй, дзякуючы польскаму гісторыку Мацею Стрыйкоўскаму. Стрыйкоўскі напісаў „Хроніку” на аснове летапісаў ХVI стагоддзя, і выдаў яе ў Каралеўцы дзякуючы дапамозе жамойцкага біскупа Гедройца. Усё гэта было ў інтарэсе жамойцкіх феадалаў, ідэолагам якіх і з’яўляўся Гедройц.

* * *

— У барацьбе за праўдзівую гісторыю Бацькаўшчыны праявіў сапраўдны волатаўскі дух, быў паслядоўны і бескампрамісны, — піша пра Ермаловіча гісторык Анатоль Грыцкевіч. — Ён не пабаяўся пагрозы і з боку адпаведных органаў, дзе яму няраз прапанавалі спыніць „свае пісанні”. „Жаль что я тебя тогда не знал”, — сказаў яму адзін з супрацоўнікаў тых органаў, пашкадаваўшы, што цяпер не 1937 год.

У 1988 і 1989 гг. часопіс „Маладосць” друкуе „Старажытную Беларусь”. Самастойнасць мыслення аўтара, крытычнае стаўленне да прадстаўнікоў афіцыйнай гістарычнай навукі, арыгінальныя высновы, падмацаваныя сістэмай доказаў, параўнанне фактаў з розных летапісаў і замежных хронік далі чытачу новую канцэпцыю старажытнай Беларусі.

Публікацыі Ермаловіча ішлі да чытача пакутлівым шляхам. Каб надрукаваць „Па слядах аднаго міфа”, аўтар чакаў дваццаць гадоў. Апублікаваныя фрагменты ў адным з рэдкіх акадэмічных выданняў пра археалогію адразу і сустрэлі адпор з боку кансерватыўных гісторыкаў. Яны нават прапанавалі звярнуцца ў ЦК КПБ з афіцыйным лістом, каб забараніць Ермаловічу друкаваць свае творы. Нягледзячы на гэта гісторык, жывучы ў Маладзечне, больш за два дзесяткі гадоў ездзіў у Мінск, прыходзіў у беларускі аддзел Дзяржаўнай бібліятэкі БССР і працаваў над сваёй кнігай. Яму ніхто не плаціў за гэта, яму толькі перашкаджалі.

* * *

Мікола Ермаловіч нарадзіўся 29.04.1921 года ў вёсцы Малыя Навасёлкі Койданаўскага раёна ў сялянскай сям’і.

Да вайны закончыў тры курсы Мінскага педагагічнага інстытута. У 1941-1943 гг. працаваў настаўнікам у Мардоўскай АССР, пасля настаўнічаў на Віцебшчыне і ў Дзяржынску. Пасля вайны абнавіў вучобу ў педінстытуце, затым залічаны ў аспірантуру. З 1948 па 1955 год працаваў выкладчыкам беларускай літаратуры ў Маладзечанскім настаўніцкім інстытуце, а пасля яго закрыцця быў загадчыкам метадычнага кабінета Маладзечанскага абласнога інстытута дасканалення настаўнікаў. У канцы пяцідзесятых, па стане здароўя, выйшаў на пенсію.

У літаратурным жыцці з’явіўся ў 1948 годзе як аўтар крытычна-літаратурных і гістарычных нарысаў. У 1970 годзе выйшла кніга „Дарагое беларусам імя”, праз дзевятнаццаць гадоў — „Па слядах аднаго міфа” і ў 1990 г. — „Старажытная Беларусь”.

— Народ павінен ведаць сваю гісторыю, — пісаў у апошнім выданні. — Але не на тое, каб паўтараць, бо паўтарэнне гісторыі, нават самай бліскучай, азначае, што народ гэты не мае ўжо ідэалаў у будучым, што ён бачыць іх толькі ў мінулым, а гэта раўназначна яго пагібелі. Гісторыя, хаця звернутая ў мінулае, яна даследваецца ў імя будучыні. Народ, які не ведае сваёй мінуўшчыны, не варты і будучыні.

Доследы маладзечанскага гісторыка адкрываюць новыя перспектывы нашчадкам, пад іх уплывам нараджаецца прага пазнаваць мінулае Бацькаўшчыны.

Крыніцы: М. Ермаловіч, Старажытная Беларусь, Па слядах аднаго міфа.