Зарана на кампраміс

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Сітуацыя з г.зв. валынскай справай — зусім адменная ад ядвабненскай. І справа тут якраз не ў колькасці забітых, ці акалічнасцях, якія гэтаму спадарожнічалі. У справе спаленых палякамі ў стадоле яўрэяў, як канчаткова высветліў Інстытут нацыянальнай памяці, па інспірацыі гітлераўцаў, па краіне пракацілася шырокая дыскусія. Здаецца, у кожнага паляка свая думка на гэту тэму. А ў другой справе, як вынікае з доследаў праведзеных адным з цэнтраў даследаванняў грамадскай думкі, кожны трэці паляк нічога не ведае аб тым, што адбылося ў 1943 г. на Валыні. Нешматлікая група была свядомай гэтага, іншыя, як самі сказалі, штосьці аб гэтым чулі. Агулам, у сапраўднасці аб валынскай трагедыі не мае ніякага ўяўлення кожны другі паляк. Пэўна, калі б запытаць, што палякі ведаюць аб сучаснай Украіне і ўкраінцах, большасць адказала б, што няшмат. Магу ісці ў заклад, што па прынцыпе асацыяцыі пералічвалі б: Львоў з могільнікам Львоўскіх Арлянат, перамільгнулі б героі „Трылогіі” Генрыка Сянкевіча, ну, можа яшчэ Украінскую паўстанцкую армію. Значыць, усё тое ў нейкі спосаб вязалася б з польскім лёсам, да таго непрыемным, і ўсё асацыяцыйна, а не на падставе гістарычных ведаў. Польская крайняя „правіца”, можа, яшчэ з гонарам прыгадала б заваёвы Украіны іх продкамі. Так вось цяпер спроба прымірэння і ўзаемнага прабачэння каманды прэзідэнта Кваснеўскага ў гадавіну морду на Валыні была б спробай трапіць пальцам у неба. З аднаго боку, добра, што прэзідэнт за гэта ўзяўся, з другога — зарана. Можа, паўплывалі на гэта часовыя акалічнасці і ахвота „ачысціць атмасферу” ды прыхіліць да сябе палітычныя эліты Украіны, эканамічнага партнёра, ёмісты рынак і багатага натуральнымі рэсурсамі суседа.

У мяне не настолькі багатыя веды, каб гэта прадказваць. Заўважыў, аднак, што паспешлівасць у гэтай справе была скрыгітам і выклікала непаразуменні. Апазіцыя ў польскім парламенце не здалася і далей засталася пры думцы, каб у адпаведным законе, які будзе датычыць справы шасцідзесяцігадовай даўнасці, знайшлася фармулёўка, што ўкраінцы ўчынілі генацыд. А чым іншым было спаленне яўрэяў у Ядвабным? Чаму гэтае слова не прагучала ў гэтым кантэксце? Украінскі парламент у сваю чаргу адпаведны закон прагаласаваў мінімальнай перавагай. Што цікава, у польскіх медыях зрабіўся шум: адны тэлестанцыі сцвярджалі, што адным, іншыя, што двума галасамі. Хай там будзе. Факт, што нават у адносінах да ацэнкі фактаў няма сярод эліт ні з украінскага, ні з польскага боку згоды; можна тут скарыстаць слова „кампраміс”. Нават, калі разыходжанні адносяцца да ліку забітых, дык цяжка здзіўляцца, што раптам у час урачыстасці на помніку ва ўкраінскай Паўліўцы госці ўбачылі не той надпіс, на які дамовіліся абодва бакі, а з іншага знікла слова „памардаваных”. У дадатку польскія СМІ нарабілі мноства шуму па прычыне затрымання на мяжы ўкраінскімі службамі саратнікаў Арміі Краёвай, якія на святкаванні выбраліся ў сваіх мундзірах. Штосьці нават бомкалі аб украінскай правакацыі. Нягледзячы на абгрунтаванне гэтага рашэння ўкраінскімі мытнікамі ды пагранічнікамі, цікава, што было б, калі пад помнікам паявіліся былыя жаўнеры прыадзетыя ў сімволіку УПА? Бо ж для большасці ўкраінцаў, у большасці сваіх дзеянняў за незалежнасць айчыны, УПА гэта такая польская АК. А ва ўспрыманні гісторыі нашымі народамі абедзве арміі гэта сінонім варожасці. Як Напалеон для палякаў варты пашаны, а для расіян — варвар.

Справа валынскага морду не закрытая святкаваннем з удзелам прэзідэнтаў Польшчы і Украіны так, як самыя розныя пытанні іншых непаразуменняў у польска-ўкраінскіх адносінах. Калі параўноўваць з іншымі ўсходнімі суседзямі, з пункту гледжання гістарычных прэтэнзій, найлепш, здаецца, выглядаюць польска-беларускія адносіны, з чым пагадзіўся нават прэзідэнт Кваснеўскі. Што з таго, аднак, калі сёння воля ўсякай масці эліт у іх умацоўванні не перакладваецца на палітычныя і гаспадарчыя рэаліі. Затое ёсць час (чаго не хапала ў спробах польска-ўкраінскага збліжэння) пазнаваць і разумець адны адных, хоць бы праз рознага віду менш ці больш шырокія публічныя дэбаты.