Паляванне на вялікага звера

Мікола ВАЎРАНЮК

Паміж Падрэчанамі, Локніцай, Мякішамі і Трашчаткамі, на мяжы Чыжоўскай і Бельскай гмін, раскінуліся невялікія шматкі прыватных лясоў, якія ў сукупнасці ўтварылі ладны-такі лясны комплекс. Сюды — у даліну рэчкі Локніцы — зімою, прайшоўшы больш за дзесятак кіламетраў палямі, заблукалі тры зубры з Белавежскай пушчы.

— Паркавыя службы ведаюць пра гэты статак, — кажа Юзаф Попель, дырэктар Белавежскага нацыянальнага парку. — Гэта тры самкі, у якіх вясною з’явілася двое малых. Заступаючыся за зубранят старыя штукі могуць быць небяспечныя, таму лепш абыходзіць іх здалёк. Мясцовыя гэта ведаюць. Горш з турыстамі якім захочацца, напрыклад, зрабіць на памятку здымак з вялікім зверам.

Дзеля такой памяткі можа і не варта рызыкаваць, але калі ў цябе камера і можна паказаць у тэлебачанні сустрэчу з зубрамі на волі, а да таго ж воддаль ад Белавежы, гэта сапраўдная ўдача. Як толькі пачулі мы пра іх у Чыжах, пераміргнуліся з аператарам і падаліся ў Падрэчаны. Там нас накіравалі ў Локніцу. Лакнянскія кабеты на вуліцы паказалі нам палявую дарогу. Маўляў, за мосцікам павернеце ўправа і даедзеце да лесу. Там іх бачылі.

За мостам дарога псуецца. Доўгі, нізкі форд „Мандэа” раз-пораз чапляецца за хрыбет зямлі між каляінамі або западаецца коламі ў глыбокія выбоі. Няма ні як развярнуцца, ні ўключыць задні ход. Застаецца ехаць уперад. Я выйшаў разглянуцца навокал, а аператар памаленьку руліць машыну па вузкай калдобістай дарозе. Раптам! Як штось не выскачыць з прыдарожнага куста! Аж мурашкі прабеглі мне ад ступняў да кален. Каб ты здаровая была — казуля! А што было б, каб так знянацку вылез на дарогу зубр? Нейк адхацелася тае сустрэчы. Як толькі дабраліся да крыху лепшай дарогі, хутка на яе павярнулі і давай назад у вёску.

Але здавацца з першага перапалоху не выпадала. Зноў пытаем людзей пра тых зуброў. Можа хто з мясцовых нам пакажа месца іх пабыўкі. Так даехалі мы да Мякішаў.

— Яшчэ з вясны сусед мне кажа: па тваім жыце пад лесам зубры ходзяць, — расказвае Васіль Алексяюк. — Узяў я сабак і іду паглядзець. Заходжу на сваё поле, бачу сляды. Ага, ляжалі тут, але шкоды не нарабілі. Тут я і ўбачыў тых зуброў. Стаялі крыху далей, на пашы. Сабакі да іх падбеглі, а яны нічога, далей стаяць. Сабакі вакол іх, але не брэшуць. Мо каб тыя ўцякалі, то брахалі б, а так нічога. Я толькі разглянуўся вакол сябе ў пошуках якой хвойкі, каб даць драла, калі што, але яны спакойна пайшлі сабе ў другі бок. Тады было іх толькі трое старых.

— Першы раз я іх на сваёй калёніі пабачыў, — дадае яго сусед Мікалай Грэчан, — а які месяц пазней спаткаў я іх на дарозе ў лесе, то ўжо было з імі цяля.

Калі мы гутарылі на вясковай лавачцы, на дварэ стаяла чэрвеньская спякота. У такую гарачыню зубры пэўна схаваліся дзесьці ў глухім закутку лесу і шукаць іх было дарма. Васіль Алексяюк сказаў, што любіць хадзіць па лесе і абяцаў нам прайсціся спецыяльна, каб пашукаць іх улюбёнае месца. Хадзіў некалькі разоў, але нават новых слядоў не ўбачыў. Затое пачалі іх спатыкаць ля іншых вёсак, пад Ляневам, Лядамі, Лушчамі.

Я не здаваўся. Другі раз пру проста да солтыса Падрэчан Васіля Якімюка. Жыве ён на калёніі, амаль у самім лесе. Калі што, то ён найхутчэй іх убачыць, — сказалі людзі. А як жа, бачыў. Нават дарожку былі праз яго авёс вытапталі з вясны. Але маладое збожжа адпілося і тае сцежкі ўжо не было відно. Адно зарасіліся мы па калені, паколькі мясілі палеткі і ўскраіны лесу пасля дажджу.

Васіль Якімюк усё-ткі дзень пазней знайшоў новыя сцежкі зуброў. Ды і не цяжка было, бо людзі сталі скардзіцца, што занадзіліся яны ў капусту і буракі. Аднак, калі ў мяне з’явілася магчымасць пад’ехаць туды з камерай, зноў уліў такі дождж, што мы з нашай машынай заселі б у першай калюжы на палявой дарозе. Так я дагэтуль і не зняў тых зуброў. Але не губляю надзеі.

— У польскай частцы Белавежскай пушчы жыве каля 320 зуброў, — кажа Юзаф Попель, дырэктар Белавежскага нацыянальнага парку. — Кожны год дзесятак зуброў выходзіць па-за пушчу і робіць шкоды на палях. Іх памеры ацэньвае ваяводскі захавальнік прыроды і прызнае кампенсацыю. Я разумею, што грошы не заўсёды прыходзяць своечасова і з прычыны нізкага бюджэту можа быць іх малавата. Але ж не можам мы дазволіць сабе ліквідацыю пэўнай часткі зубрынага стада, бо хоць можа падацца, што іх у нас многа, то ўсё-ткі не забывайма, што гэты гатунак на мяжы існавання.

Белавежская пушча мае, аднак, сваю ўмяшчальнасць. Побач зуброў жывуць там іншыя вялікія капытныя: сарны, алені, лосі, дзікі. На сёння леснікі і навукоўцы прынялі, што ў польскай частцы пушчы можа свабодна жыць 250 зуброў. Павелічэнне статка можа адбыцца за кошт іншых капытных.

— Мы апрацоўваем план рассялення зуброў у іншыя лясныя масівы, — гаворыць Юзаф Попель. — Размаўляем з дырэкцыяй Дзяржаўных лясоў, бо ў іх распараджэнні найбольшыя лясы ў Польшчы. Разглядаем таксама варыянт экспарту зуброў у звярынцы Еўропы.

А што будзе з пецярымі зубрамі з даліны Локніцы?

— Мы іх не чапалі, бо ведалі, што самкі цельныя, — кажа дырэктар БНП, — але думаем зімою ўдасца прывабіць іх назад у Белавежскую пушчу. Будзем гэта рабіць, падкормліваючы іх. Так, каб за ежай яны самі вярнуліся ў вялікі лес.

Васіль Якімюк, калі пачуў пра такую развязку, рассмяяўся:

— Яны дурныя пойдуць за тым ахапкам сена, як быццам ім тут ежы мала было.