„Тутэйшыя” ў Беластоку

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Камерная зала тэатральнай школы запоўнілася з берагамі; арганізатары мусілі нават дастаўляць крэслы, шмат гледачоў стаяла. Публіка была сапраўды міжнародная. Каля нашых беларусаў і палякаў мясцовых і з усяе Польшчы, у зале заселі заходнія — чужаземцы-лялечнікі, якія прыехалі на юбілей БЛТ. А са сцэны далятала мова не толькі беларуская, а і руская, польская, нямецкая, не ўспамінаючы аб г.зв. жыдлачэнні. Мовы, якімі дзесяцігоддзямі паслугоўваліся ў Мінску і розных рэгіёнах Беларусі, уперамешку заваёўванай рускімі, палякамі, немцамі...

Спектакль Гродзенскага лялечнага тэатра, падрыхтаваны з нагоды 120-годдзя ад дня нараджэння Янкі Купалы, паставіў Мікола Андрэеў. Іграе ў ім чацвёра акцёраў, сярод іх вядомы бард Віктар Шалкевіч. У свет беларушчыны, праблем з беларускай тоеснасцю ў шматкультурным Мінску ўводзіць ужо заслона. Куртына — плахта лёгкага матэрыялу з намаляванай картай Беларусі, грудай камення з зазначанымі Мінскам, Гроднам, Віцебскам і Магілёвам. Хоць, калі заслона ўздымаецца, здаецца, што тэатральны свет „Тутэйшых” — плоскі, з часам (разам з развоем акцыі) набірае ён глыбіні. Акцёры і іх лялькі запаўняюць амаль усю прастору сцэны, іграе кожны элемент дэкарацыі, разам з вісячымі іконамі, якія з другога боку скрываюць падзаступнікаў чырвонай рэвалюцыі, што паказваюцца публіцы ў хвіліны сцэнічных, „гістарычных” перамен. Аб беларускасці дыскутуюць між сабою паляк і рускі. Беларус са сваёй беларускасцю — у ёй бы тая, калі цытаваць з іншай рэчаіснасці аднаго з польскіх генералаў — кветка да кажуха. Відаць гэта асабліва ў сцэне, калі акцёры, іграючыя паляка і рускага, выходзяць на сцэну з біноклямі, каб, як кажа адзін з іх, „паглядзець сапраўдны беларускі тып”. Што і руш дыскусіі і спрэчкі пераносяцца з лялек — герояў літаратурна-тэатральнага свету — на саміх акцёраў — герояў беларускай рэчаіснасці з даўніх гадоў і сённяшняга часу. Кахаючых, як і Янка Купала, свой народ і айчыну. Не без прычыны, пэўна, твары галоўных лялек вельмі падобныя да твараў іх аніматараў. Аглядаючая разам са мною п’есу сяброўка — тутэйшая беларуска, заўважыла ў пэўны момант, паказваючы на аднаго з акцёраў: „Які ж ён падобны на Лукашэнку!”

Не без дайрацыі была гэта асацыяцыя, бо, як можна пачуць у канцы спектакля, уся справа, хоць у галоўным расказвае аб паблытаных лёсах Беларусі, у істоце трактуе аб сённяшнім часе, дзе беларуская тоеснасць дыскрэдытуецца асобай, на якую той акцёр сапраўды падобны. Горка гучаць фармулёўкі беларускіх герояў п’есы даходзячыя са сцэны, інспіраваныя Янкам Купалам: „Нам і без мора ёсць дзе ўтапіцца”. Горка застаецца пасля сцэны, калі беларус вучыцца аратарскага мастацтва з падшэпту не зусім сваіх перакананняў. Горкі смех спадарожнічае сцэне, у якой адзін з герояў лузае семкі і сплёўвае імі налева і направа, што на іншага з герояў, паклоннікаў рэвалюцыі, наводзіць думку: „Хто да рэвалюцыі мог лузаць семкі? А цяпер могуць усе і ўсюды!”

„Тутэйшых” гродзенскі тэатр павінен паказваць у Беластоку часцей. Яго павінна пабачыць перш за ўсё больш палякаў. Можа тады хоць бы частка з тых, якія цвердзяць, для прыкладу, што ў Польчшы няма беларусаў, а толькі палякі беларускага паходжання, зразумее паблытаны ды што і руш адпакутаваны лёс тутэйшых і тамтэйшых братоў беларусаў. Можа тады не будуць перад беларусамі размахваць „вялікапанскай шаблечкай”, бы са сцэны ў гродзенскім спектаклі герой-паляк.

Пастаноўка была ўспрынята гучнымі апладысментамі. Асабіста віншаваў стваральнікаў спектакля Сакрат Яновіч, дзень раней ушанаваны прэзідэнтам Аляксандрам Кваснеўскім узнагародай імя Анджэя Дравіча. У прысутнасці публікі шчыра паціснуў далоні акцёрам.