Абаронца нашай супольнасці

Міра ЛУКША, Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Свята адбылося 17 чэрвеня ў варшаўскіх агародах Прэзідэнцкага палаца з удзелам Аляксандра Кваснеўскага, ягонай жонкі, прадстаўнікоў урада, свету культуры і дыпламатычнага корпуса. Удзельнічала ў ёй жонка знаўцы рускай літаратуры, перакладчыка, публіцыста, старшыні Камітэта радыё і тэлебачання, пакойнага ад шасці гадоў Анджэя Дравіча — Вера.

Узнагарода ўручалася ўжо чацвёрты раз. Прысуджаецца яна капітулам Фонду „Semper Polonia” за заслугі для папулярызацыі польскай культурнай спадчыны (таксама ў разуменні шматкультурнасці) у свеце, талерантнасць і старанні для ўзаемнага зразумення. Папярэдне атрымалі яе м.інш. прысутныя на чэрвеньскай урачыстасці перакладчык польскай літаратуры на рускую мову Святаслаў Свяцкі і брытанскі гісторык Норман Дэйвіс. Першая ўзнагарода была ўручана 5 чэрвеня 2000 г., а яе лаўрэатам стаў галандскі журналіст і публіцыст Міло Амштадт. Сёлета запрапанаваны былі 37 кандыдатаў (на 110 да гэтай пары). Назначаюць іх члены капітула і паслы польскіх дыпламатычных прадстаўніцтваў у свеце. Як сказаў міністр Канцылярыі прэзідэнта Марэк Унгер, член капітула, у тайным галасаванні вырашана было ўшанаваць якраз Сакрата Яновіча галоўным чынам „za ukazywanie barw wielokulturowosci w Polsce i przyblizanie wartosci Polski Obojga Narodow”. Прафесар Караль Мадзалеўскі адчытаў лаўдацыю падрыхтаваную непрысутным па прычыне хваробы Яцкам Куранем, адным з вядучых дзеячаў апазіцыі ў часах ПНР, былым старшынёй сеймавай камісіі нацыянальных і этнічных меншасцей, сябрам Сакрата Яновіча. Прывёў ён матывы, якія кранаў у сваёй творчасці лаўрэат:

— Вялікае княства Літоўскае было тым, аб чым думаем, успамінаючы аб шматкультурнай Еўропе.

І далей:

— Беларуская кроў лілася багата. Самі беларусы нічые крыві не пралілі. Можа таму тоеснасць беларусаў такая кволая.

Непасрэдна аб лаўрэаце Яцак Курань сказаў:

— Сакрат Яновіч паказвае польскім беларусам дарогу для захавання ўласнае тоеснасці. Трэба ўспамагаць беларусаў у працы для падтрымкі культуры пагранічча.

Узнагароду (статуэтку) уручыў пісьменніку з Крынак прэзідэнт Кваснеўскі. Атрымаў ён яшчэ чэк на значную суму і графікі, якія перадаў Фонду „Semper Polonia” на ўфундаванне стыпендый паланійнай моладзі. Аляксандр Кваснеўскі падкрэсліў:

— Спадар Сакрат Яновіч — значная індывідуальнасць нашага жыцця. To rzecznik calej naszej zbiorowosci.

Пасля зазначыў:

— Мы замала задумваемся над драмай беларускага народа. Польшча павінна адчуваць адказнасць за лёсы Беларусі. Я выказваю польскім беларусам падзяку за будаванне дэмакратычнага грамадства і пазіцыі Польшчы ў свеце. Разлічваю на тое, што Сакрат Яновіч паможа нам шмат навучыцца з беларускасці, якая так многа супольнага мае з польскасцю.

Сакрат Яновіч не скрываў хвалявання:

— Вось стаіць перад вамі чалавек шчаслівы.

Лаўрэат пералічыў імёны з-па-за беларускага асяроддзя, якія напаткаў на дарозе свайго жыцця і якія мелі на яго вялікі ўплыў. Сярод іх — Яцка Кураня, ад якога „чэрпае ўмеласць палітычнага думання аб будучыні”, пісьменніка Віктара Варашыльскага, які прабудзіў у ім дух непадатлівасці, Адама Міхніка, што выклікаў у ім канструктыўны шок, пісьменніка Тадэвуша Канвіцкага, які захапіў яго адлюстраваннем Дабрарусі ды публіцыста Ежы Туровіча, стваральніка парыжскай „Культуры” Ежы Гедройца і прафесара Браніслава Герэмка.

— Беларусы — родныя браты палякаў, — гаварыў лаўрэат. — Беларускае адраджэнне не было б магчыма без ангажавання палякаў. Паланафільства было ў Беларусі чымсьці ўсёабдымным. Сёння польскія беларусы, працуючыя дзеля ўласнай культуры, узбагачаюць польскую культуру. Польская беларуская літаратура добра задамавілася ў еўрапейскай культуры.

Лаўрэат Яновіч уручыў прэзідэнту некалькі выданняў, сярод іх — экземпляр гадавіка „Annus Albaruthenicus”, які выдаецца заснаванай ім асацыяцыяй Villa Sokrates, выданні сваіх кніг, фотаальбом прысвечаны Беларускаму літаратурнаму аб’яднанню „Белавежа”.

Урачыстасць, якая працягвалася больш за гадзіну, перапляталася выступленнямі студэнтаў і выпускнікоў Музычнай акадэміі імя Ф. Шапэна ў Варшаве. Перадавала яе ў прамым эфіры Першая праграма Польскага тэлебачання, да таго ў найлепшым часе — пасля 18 гадзіны.

— Гэтая ўзнагарода была для мяне пэўнай нечаканасцю, — успамінае Сакрат Яновіч момант, калі даведаўся пра тое, што ён да яе кандыдат. — Першы паведаміў мяне Тамаш Саевіч. Пасля сталі дапытвацца журналісты. Я тлумачыў гэта тым, што шмат асобаў з капітула ўзнагароды ведалі мае кніжкі, чыталі нешта маё — гэта м.інш. дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Міхал Ягела, гэта Яцак Курань, жонка Дравіча спадарыня Вера, Караль Мадзалеўскі... Адчуў, што пераважылі гэтакія аргументы — тая літаратурная творчасць і тое, што я раблю ў часопісе на мовах Еўропы „Annus Albaruthenicus”. І другі момант — калі я знаходзіўся ў салідарніцкім падполлі, выдаваў часопіс „Беларускія дакументы” і іншыя. Пару гадоў таму атрымаў я дыплом заслугі ад тадышняга міністра замежных спраў Браніслава Герэмка — за папулярызацыю польскай культуры за мяжой. Бо беларуская культура, якую ствараем тут — гэта і польская культура.

Сакрат Яновіч, найбольш вядомы чалавек у Крынках — загаварылі да яго, пасля агучанага ўручэння ўзнагароды, людзі ў мястэчку па-беларуску. Звазіў яго ў сталіцу з гонарам сам войт Крыноцкае гміны Багуслаў Мар’ян Панасюк, ушанаваўшы змардаванае здароўе nieustepliwego duchem рупліўца роднае культуры.