З зуброўкай у Еўрасаюз альбо Як міністр селяніна пераконваў

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Каля паўгадзіны дарогі далей на ўскраіне Белавежы пры дарозе на лаўцы грэюцца на вясновым сонцы трое сялян. Найстарэйшаму будзе з семдзесят. Наймалодшы, на выгляд — саракагадовы. Сярэдні, найбольшы гаварун, смаліць папяросу з запасу ад сям’і з таго боку мяжы.

Праект на дзесяткі гадоў

— Нічога добрага тая Вунія не зробіць нашай Пушчы! — кідае зачэплены найстарэйшы мужчына.

Владзімеж Цімашэвіч прыгадвае:

— Два-тры гады таму я баяўся, што факт перанясення мяжы Еўрасаюза на ўсход можа абазначаць штосьці дрэннае для нашай пушчы. На гэтай еўрапейскай мяжы трэба ж устанаўліваць размаітае тэхнічнае абсталяванне з прычыны неабходнасці кантролю нелегальных пераходаў. Я апасаўся, што гэта магло б стаць прычынай, для прыкладу, высякання лесу.

Яшчэ ў лютым падляшскі міністр паказаў пушчанскую мяжу калегу з урада, міністру ўнутраных спраў Кшыштафу Яніку і паслам пятнаццаці краін Еўрасаюза:

— Нягледзячы на тое, што трымаў траскучы мароз, паказалі мы амбасадарам кудою прабягае мяжа, які гэта лес, каб нікому ў галаву не прыйшлі такія тэхнічныя патрабаванні. З беларускага боку ёсць заставы, платы, якія раздзяляюць пушчу, што з экалагічнага пункту гледжання не мае ніякага сэнсу. З другога боку, сёння дамагацца ад беларусаў дэмантажу таго ўсяго, асабліва цяпер, калі ўсе прыглядаюцца, як паспяхова будзем захоўваць мяжу Еўрасаюза, гэта, мабыць, не самая лепшая ідэя і трэба будзе з гэтым пачакаць.

Каля трохсот метраў ад хаты міністра відаць склады драўніны. Леснікі выцінаюць лясное „пустазелле”: мяшанку вольхі і бярозы, самасейкі. Насаджваюць бракуючыя дубы і ясені.

— Найважнейшае для Пушчы — каб яе не руйнавалі, — адзначае міністр Цімашэвіч. — Справа ў тым, каб вярнуць ёй першабытны, натуральны характар. Пушча, пасля таго, што ў ёй тварылася ў ХІХ і ХХ стагоддзях, вельмі зніштожаная. Лягчэй будзе яе аднавіць карыстаючыся еўрасаюзнымі сродкамі. ЕС надае агромнае значэнне справам аховы асяроддзя. Трэба было б сканструяваць адпаведны праект, менш-больш на 20-30 гадоў, пры саўдзеле гайнаўскага самаўрада, леснікоў з Дзяржаўных лясоў і навукоўцаў з Белавежскага нацыянальнага парку. Агулам неабходных будзе некалькі дзесяткаў мільёнаў еўра. Вядома, праект павінен мець падтрымку ўрада. Дарэчы, ён павінен ужо быць гатовы.

Што з беларускай Пушчай?

— Гэты праект павінен ахопліваць таксама беларускі бок. Аднак, да гэтага даўжэйшая дарога. Трэба пераканаць улады Беларусі, давесці да ўзгаднення экалагічнай палітыкі на розных узроўнях. Трэба было б таксама пераканаць партнёраў з ЕС у тым, што такі праект, які будзе выходзіць па-за еўрасаюзныя межы — супольная справа. Гэта трэба зрабіць, асабліва цяпер, калі вядзецца дыскусія аб суадносінах пашыранага ЕС з яго партнёрамі, а асабліва аб еўрасаюзнай усходняй палітыцы. У час гэтых дыскусій будзем пераконваць, што варта гэтак думаць і аб іншых праектах, звязаных з экалогіяй і турызмам. Думаю, напрыклад, аб прадаўжэнні сплаўнасці Аўгустаўскага канала на беларускі бок, каб можна было прапанаваць усім у Еўропе турыстычны шлях, які б працягваўся па-за нашу мяжу.

Не трэба траціць

— То хай скажуць перуч, колькі мы на той Вуніі страцім! — патрабуе наймалодшы з лаўкі пад Белавежай.

Член урада Цімашэвіч:

— Сялян пераканае перш за ўсё вопыт. Людзі недаверлівыя. Нашы адносіны з іншымі дзяржавамі абцяжараны выпрабаваннямі і гістарычнымі ўспамінамі. Рэдка давялося нам сустракацца з бескарыслівай дапамогай і падтрымкай з боку іншых краін; хутчэй былі яны для нас пагрозай. Людзі не могуць зразумець, што супрацоўніцтва паміж краінамі не мусіць апірацца на прынцыпе, што калі хтосьці хоча выйграць, то іншы мусіць страціць. У еўрасаюзнай супольнасці ўсе могуць мець карысць адначасова. Сельскагаспадарчая палітыка ў ЕС зводзіцца да таго, што адны даплачваюць да іншых. Узніклі ў ЕС канцэпцыі, якія паказваюць на неабходнасць захавання грамадскай і гаспадарчай разнароднасці. Супольная сельскагаспадарчая палітыка накіроўваецца ў бок змен, вядучых да таго, каб падтрымка сельскай гаспадаркі не значыла ўзрост вытворчасці, але каб яна атрымала сацыяльны фактар, які дазваляў бы сялянам нармальна жыць ва ўмовах параўнальных з гарадскімі. Польскія сяляне аўтаматычна будуць трактавацца таксама.

Пад Белавежай адзін земляроб тушыць сваю папяросу:

— А датацыі то меншыя дастанем! І гэта мае быць справядлівасць?

У Пушчы міністр Цімашэвіч тлумачыць:

— Непасрэдныя датацыі ў рамках супольнай сельскагаспадарчай палітыкі паявіліся, калі больш за дзесяць гадоў таму дайшло да раптоўнага росту цэн харчоў. Справа ў тым, каб дарогай субвенцыявання прадукцыі магчы на рынку мець таннейшыя харчы і пабольшыць магчымасць іх экспарту па-за еўрасаюзны рынак. На пачатку нашых перамоў увогуле не хацелі нам даваць датацый, бо прычыны, якія іх выклікалі, у нас не выступаюць. Мы пераканалі, што ёсць і логіка супольнага рынку, канкурэнцыі, і нашы сяляне мусяць мець адпаведныя ўмовы дзеля канкурэнтнасці, бо не дадуць сабе рады. Ёсць у дыскусіях у Польшчы аб умовах для сельскай гаспадаркі пасля ўваходу ў ЕС шмат няведання альбо нядобрасумленнасці. Часта чуецца закід, што ў іх 100% даплат, а ў нас будзе намнога менш. Нельга параўноўваць кошты вядзення прадукцыйнай дзейнасці ў сельскай гаспадарцы ў Польшчы і ў Заходняй Еўропе. Гэта справа спосабу ацэньвання рабочай сілы. Трэба гэта адносіць да сярэдняй зарплаты ў Польшчы, а не ў Францыі. Нашы сяляне не абцяжараны такімі самымі фінансавымі павіннасцямі. Не плацяць, як дагэтуль, нармальнага падаходнага падатку, а сімвалічны сельскагаспадарчы падатак. Нясуць некалькіпрацэнтны цяжар функцыянавання сельскіх пенсій, а не поўны. У выпадку падляшскай сельскай гаспадаркі, з прычыны яе кліматычных асаблівасцей і глебавых умоў, будзе яна прылічана да абшараў з цяжэйшымі ўмовамі сельскагаспадарчай прадукцыі. Гэта дае магчымасць экстра-даплат да кожнага гектара. У Капенгагене ўзровень тае падтрымкі ўстаноўлена на 1 250 еўра ў год.

Былы прэм’ер дадае:

— Незалежна ад таго, ці ты селянін, ці настаўнік, юрыст ці журналіст, то наша ваяводства будзе мець шанцы на гаспадарчы развой. Слабасць у нас — недаразвіццё інфраструктуры, асабліва ў транспарце. Праграмы еўрапейскай рэгіянальнай палітыкі канцэнтруюцца галоўным чынам на інфраструктурных праектах. У Польшчы няма сваіх сродкаў, каб прыспешыць тэмп гаспадарчага росту і развіцця інфраструктуры ва ўсходняй паласе, у тым на Падляшшы. І не збіраецца на серыю спектакулярных змен, якія з тыдня ў тыдзень, з месяца ў месяц прынясуць якасную рэвалюцыю. Аднак, не будзем мець таго ўсяго без членства ў Еўрасаюзе.

Наймалодшы з падбелавежскіх мужчын пытаецца з сумненнем:

— А што мы ім тут можам прапанаваць? У гарах то хоць асцыпак маюць.

— Ну, у нас, для прыкладу, зуброўка. Толькі што я няўпэўнены, ці дзесьці яе не падрабляюць. Чуў я, што ў ЗША прадаюць якуюсь зуброўку, што не паходзіць з Польшчы, прытым называеца „байзон”, па-нашаму — „бізонаўка”. Але ніхто не сфальсіфікуе нашай пушчанскай зуброўкі. Можа, такім таварам ёсць і бульбяная кішка. Гэта такая арыгінальная страва, што, пэўна, апрача нас ніхто яе не будзе вырабляць. У вачах маіх загранічных гасцей, калі я іх частую кішкай, бачу здзіўленне, але, калі ўжо з’ядуць, дык хваляць!

За мудрую стратэгію

На лаўцы пад Белавежай найстарэйшы мужык уздыхае:

— Я ўжэ стары. Што мне па той Вуніі!

Владзімеж Цімашэвіч:

— Чым маладзейшыя нашы землякі, тым большыя могуць быць карысці. Калі б і я дайшоў да вываду, што з уваходу мае краіны ў ЕС не буду мець карысці, а будуць яе мець мае дзеці, то і гэтага аргумента хапала б дзеля падтрымкі нашай акцэсіі.

Старажыл дадае:

— А і так, хіба, Бог адзін ведае, калі ў гэтай Вуніі будзе лепш.

Міністр задумоўваецца над сталом на сваім пушчанскім панадворку:

— Узровень выкарыстання гэтага шанцу будзе залежаць ад умеласці абсорбцыі еўрасаюзных грошай. У большай ступені будзе гэта залежаць ад таго, ці зможам стварыць разумную стратэгію нашага членства, якая абмяжоўвае спісак абшараў з прыярытэтным значэннем. Справа ў тым, каб канцэнтраваць еўрапейскія сродкі на выбраных пытаннях, а не расцярушваць іх. Найперш павінны яны канцэнтравацца на развіцці інфраструктуры, а праз некалькі гадоў трэба зрабіць усё, каб канцэнтраваць іх на развіцці навуковага заплечча, на адукацыі. Ад таго залежыць тэмп развою Польшчы. Цяжка пераконваць пад ціскам часовых і лакальных патрэб, што супольная справа — сума лакальных спраў, інтарэсаў.

Над Пушчай змяркае. Падбелавежскія земляробы разыходзяцца ўпраўляцца. Міністр Цімашэвіч хаваецца ў сваёй пушчанскай хаце ад куслівай камарні, хоць робіць выгляд, быццам да яе ўжо прывык.

Кажуць у ваколіцы: Там, дзе камары, там і жабы. Дзе жабы — там і буслы. А дзе буслы — там і людзі, бо ж буслы дзяцей прыносяць. А кажуць не толькі наўкол Пушчы: людзі ўсюды хочуць жыць лепш.