Еўропа не павінна быць...

Яўген МІРАНОВІЧ

Пасля ІІ сусветнай вайны старыя народы Еўропы сталі шукаць шляхоў забеспячэння сваіх грамадстваў ад чарговай ваеннай катастрофы. Пры канцы саракавых гадоў заходнееўрапейскія палітыкі прыйшлі да высновы, што вайна бывае найчасцей прычынай нявырашаных гаспадарчых праблем і племянной прапаганды, якая шукала перш за ўсё адмоўных рысаў у суседзяў і перабольшвала станоўчы вобраз сваіх этнічных супольнасцей. Яднанне немцаў з іх суседзямі, асабліва з французамі, працягвалася дзесяцігоддзямі. Цяпер у гэтых народаў супольная валюта і гаспадарчыя інтарэсы. Адкрытыя межы для людзей і капіталу ўчынілі краіны Еўрасаюза найбольш стабільнымі і багатымі ў свеце. Нягледзячы на гаспадарчы крызіс, супольная еўрапейская валюта — еўра — пачынае займаць штораз шырэйшую прастору на нашай планеце. Нават у краінах узніклых у выніку распаду Савецкага Саюза, большасць фінансавых аперацый праводзіцца ў еўрапейскай валюце.

Развал савецкай імперыі даў усім былым васалам Масквы магчымасць выбару новых саюзнікаў і сваіх шляхоў развіцця. Усходнееўрапейскія народы і іх эліты жылі заўсёды са свядомасцю блізкага суседства „вялікага брата”. У еўрапейскай уніі няма такога выразнага „брата”, таму былыя сацыялістычныя краіны часцей з надзеяй глядзяць на Злучаныя Штаты Амерыкі, якія паводзяць сябе ў міжнароднай палітыцы як Савецкі Саюз у апошніх дзесяці гадах свайго існавання. Праблемай краін Усходняй Еўропы з’яўляецца адсутнасць Амерыкі ў іх гаспадарчым жыцці. Еўрасаюз цяпер галоўны гаспадарчы партнёр Польшчы і нішто не паказве на тое, што ў найбліжэйшы час будзе інакш.

Палітычныя і гаспадарчыя працэсы, якія праходзяць у Еўропе ў апошніх дзесяцігоддзях, спрыяюць узнікненню сістэмы агульнай бяспекі. Бяспека гэтая будуецца аднак не на раўнавазе страху, але на перакананні, што ў Еўропе ўсё можна дасягнуць дарогай кампрамісаў. Такая логіка патрабуе на практыцы часу, цярплівасці і вялікай палітычнай культуры. Пашырэнне Еўрасаюза на ўсход — гэта спроба прыцягнуць да такога мышлення эліты посткамуністычных краін. Іракскі крызіс паказаў аднак перавагу мышлення характэрнага камуністычным царыкам. Таму нават у такім плане працэс далучэння Польшчы да Еўропы можа цягнуцца доўгія гады. Значна большыя праблемы чакаюць на ніве эканоміі і перабудовы феадальнай традыцыі ў мяшчанскую.

Усходняя Еўропа пабудаваная на ідэйных фундаментах Каталіцкай і Праваслаўнай цэркваў. Гэтыя цэрквы фарміраваліся для рэлігійнага абслугоўвання феадальных грамадстваў. Заходнееўрапейскае мяшчанства стварыла для сваіх патрэб пратэстанцкія цэрквы. Там вырастала надта рацыянальнае грамадства, тут нават камуністычная адукацыйная сістэма выхоўвала пакаленні рамантыкаў гатовых пачынаць рэвалюцыю абы-дзе і супраць абы-каму.

7 і 8 чэрвеня палякі толькі могуць адкрыць для сябе чарговыя дзверы на дарозе ў Еўропу, але дарога туды яшчэ вельмі далёкая. Маюць шанц поўнасцю далучыцца да Еўропы толькі дзеці, якія цяпер пачынаюць хадзіць у школы. Праз год ці дзесяць мы ўсе будзем надалей усходнееўрапейцамі.