Морква па мерцы

Мацей ХАЛАДОЎСКІ

Уязджаючых у Злотнікі вітае драўляная праваслаўная каплічка. Хто і калі яе паставіў, не памятае ніхто, нават найстарэйшая жыхарка вёскі, 83-гадовая цешча спадара Яўгена. Злотнікаўцы верныя старым традыцыям. 22 чэрвеня, у гадавіну славутага страшнага градабою, які вынішчыў пад корань навакольныя палі, праз вёску і палеткі ідзе хрэсны ход. Святары і вернікі моляцца, пасля збіраюцца за сталом ля дарогі. Сёлета стол арганізуюць спадарства Яўген і Крысціна. Можа, з’явяцца тады і іхныя дзеці-студэнты. Сын вывучае канстытуцыйнае права, дачка — адміністрацыю. Напэўна прыедзе бацюшка з Кажан, дзе ёсць найбліжэйшая царква. Усе ў вёсцы рыхтуюцца таксама на святкаванне 450-годдзя яе заснавання праваслаўным уласнікам тутэйшых маёмасцей. Сёння ўспамінаюць таксама, як перад парламентарнымі выбарамі да аднаго з гаспадароў заехалі на дзве гадзіны Владзімеж Цімашэвіч і будучы прэм’ер Лешак Мілер.

Па-першае — морква

Яўген Шмыга паявіўся ў Злотніках на пастаяннае жыхарства ў палове васьмідзесятых. Раней працаваў у Беластоцкай політэхніцы, займаўся транспартнымі справамі. Там пазнаёміўся з будучай сваёй жонкай, якая паходзіла якраз са Злотнікаў. Сам ён нарадзіўся ў Боўтрыках. Пасля таго, як затапіла ягоную вёску вада Семяноўскага вадасховішча, пераехаў быў у рамках перасялення з бацькамі ў Бандары, каб наканец трапіць на працу ў Беласток. Праз нейкі час гарадскога жыцця з Крысцінай рашылі перанесціся ў вёску: тут жыць ды працаваць. У 1985 годзе адкрылі ў Злотніках краму. Адступілі яе дзесяць гадоў пасля і заняліся выключна гаспадараннем, так сказаць, поўнай парай. Крама стаіць пасярод Злотнікаў да сёння. На яе сцяне вісіць паштовая скрынка, побач — кантэйнеры на смяццё — аддзельныя на шкло, аддзельныя па бляшанкі.

У 1992 г. спадар Яўген засеяў першыя загоны поўныя морквы.

— Цешча глянула і жахнулася. Нашто табе, кажа, столькі, колькі ж гэтага трэба будзе палоць! А сённяшнія тыя 10 гектараў гэта для мяне замала, — успамінае гаспадар.

У палове дзевяностых Яўген Шмыга рашыўся канчаткова пераняць гаспадарку цесцяў. Год пасля яшчэ дакупіў зямлі, а частку ўзяў у арэнду. Сёння практычна самастойна вырошчвае моркву на 8,5 га, пятрушку на 1,5 га, капусту на 3 га, па гектары брокулаў, цвятное капусты ды цукровага бурака ды яшчэ і радыску... Летам займаецца скупкай трускалкі ды парэчкі.

— Трагедыя ў скупцы, калі за моркву плацяць па 20, а за пятрушку — 70-80 грошаў. Але што рабіць? Рабіць трэба. Мусіць быць рэнтабельна.

З гароднінай лягчэй

На пачатку вясны спадар Шмыга рашыў скарыстаць еўрасаюзную дапамогу ў рамках праграмы SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development), на развіццё сельскіх гаспадарак. Склаў бізнесплан і купіў сеялку для морквы і машыну для барознаў.

— Раней, каб наняць абсталяванне, трэба было плаціць вельмі вялікія грошы. Цяпер мая машына робіць барозны, фармуе вал, а ззаду ідзе падчэплены маторык. За адзін праезд усё ў мяне гатовае.

Абсталяванне каштавала больш за 15,5 тыс. злотых. Палову вяртае Еўрасаюз у рамках SAPARD.

Яўген Шмыга, у параўнанні з іншымі гаспадарамі ў краіне — адзін з нешматлікіх падляшскіх гаспадароў, якія ў апошні час скарысталі праграму SAPARD. Сярод гэтых гаспадароў — беларусаў можна пералічыць на пальцах адной рукі.

— Яшчэ восенню ездзіў па вёсках Баляслаў Грабоўскі з Асяродка сельскагаспадарчай кансультацыі і шукаў ахвотных на SAPARD, а іх увогуле не было. Калі ўжо быў нехта ахвотны, то гадаваў кароў і не выпаўняў патрабаванняў неабходных пры апрацоўцы бізнесплана; альбо акно замалое, альбо завялікае на 10 см, альбо яшчэ што іншае. Такія вострыя патрабаванні ставяцца.

Земляробам, што займаюцца вырошчваннем раслін, сярод гэтага — гароднінай, лягчэй хадайнічаць за дапамогай.

— Трэба мець пяцігадовую кантрактацыю і адпаведную колькасць гектараў. Гэта ўсё. Галоўнае, каб быў забяспечаны збыт. Гародніна — найпросты спосаб атрымаць еўрасаюзныя датацыі. На сённяшні розум, дык раней я выступіў бы яшчэ і за адзін трактар і садзілку для капусты, бо ўсё мушу яе пазычаць. Кажуць, што ад канца года той, хто ўжо ўзяў грошы з SAPARD, будзе магчы ўзяць іх яшчэ раз. Можа, пакарыстаюся нагодай, — спадар Яўген поўны надзеі, паказвае з акна Форда-Сьера сваё поле.

Свінцу — нуль

У Злотніках амаль усе жывуць з пенсіяў.

— Людзі пааддавалі зямлю ў арэнду. Крыху сабе пакінулі і штосьці там для сябе робяць. Яшчэ толькі двух земляробаў плаціць з зямлі пенсійныя складчыны. Маладзейшыя — старыя кавалеры па 40-50 гадоў. У іхных бацькоў ёсць пенсіі, і з гэтага жывуць.

Спадар Яўген хоча ў Еўрасаюз.

— Я за Уніяй, але трошкі страшна перад тымі іхнымі патрабаваннямі. Дасюль здаваў я беспамерную моркву ў „Агрос”. „Агрос”, як вядома, падае. У Элку і Сямятычах у халадзільні ўжо хочуць моркву па еўрасаюзнай мерцы, дыяметрам ад 3,5 см. Меншая будзе мусіла застацца на полі. Капусту яшчэ „Агрос” бярэ, на галубцы, але трэба ёй будзе важыць больш за паўтара кілаграма. Драбнейшую пятрушку можна прадаць на біржы, але ў скупцы хочуць, каб была яна ў папярочніку ад 4 см. Брокулы і цвятную капусту аддаю на біржы ў беластоцкіх Фастах. Ну, але ж трэба дастасоўвацца, бо ў горад я не вярнуся. Тут, у вёсцы, я сам сабе і працаўнік, і кіраўнік.

Яўген Шмыга не мусіць апасацца Еўрасаюза. Сваё поле мае пад лесам, далёка ад шашы. Калі даследвалі ягоную моркву, колькі ў ёй ёсць металаў, аказалася, што ў ёй толькі 5,10 міліграма азатанаў (дапушчальная норма 250 мг), а свінцу — нуль.

— Экалагічна ёсць. Мерку таксама дастасуецца. Толькі, калі дзеці ў горадзе застануцца, каму гэту зямлю пакінуць? — задумоўваецца земляроб са Злотнікаў.