Ляўкі Янкі Купалы

Ганна КАНДРАЦЮК

Цяпер у Ляўках не спяць па ночах. Баяцца гневу „бацькі”.

— Ой, мілыя! — ледзь не плача прыбіральшчыца, — мы не вінаватыя...

На ўсялякі выпадак у Ляўках навялі стэрыльны парадак, скасілі траву, вымелі сцежачкі, памалявалі лаўкі.

Аляксандр Лукашэнка з’явіўся нечакана, на паўгадзіны да адкрыцця музея. „Бацька” паcтукаў у дзверы, але там яго не пачулі. Пацалаваўшы музейную клямку, прэзідэнт прагуляўся яшчэ па панадворку, а пасля сеў у верталёт і адляцеў за Днепр.

* * *

Мы адны скарысталі ад прэзідэнцкай акцыі. У музеі нас прынялі як гогалеўскіх рэвізораў. Каб пабачыць музей, трэба раней дамовіцца. Нас пра нішто не пыталі і ў нічым не дакаралі. На ўсе пытанні мы атрымалі адказы. Білеты купілі ў канцы экскурсіі, карацей, калі высветлілася клапатлівая для ўсіх сітуацыя.

Музей Янкі Купалы ў Ляўках шыкоўны. На старых фатаграфіях паэт выглядае „буржуём”. Элегантны, у капелюшы, з папяроскай або ля аўтамабіля „Шаўрале”. Гэты імідж удала спалучаецца са шляхетным, сумным абліччам паэта.

Не здзіўляе, што Купала абраў Ляўкі на месца летняга адпачынку. Прыдняпроўе ўражвае стыхійнай прыгожасцю. Дом літаратара прыхаваны сярод соснаў, бяроз і арэшніку, стаіць на высокім беразе Дняпра.

Дачу і аўтамабіль Купала атрымаў ад урада на трыццацігоддзе творчай працы. Падарак тоіць у сабе загваздку. Упершыню паэт наведаў Ляўкі ў 1935 г., у красавіку. Старшыняваў ён творчай камандзіроўцы па Аршаншчыне, у час якой савецкія літаратары знаёміліся з жыццём калгасаў, у канкрэтнасці, поспехамі калгаса „Х з’езд Саветаў”. Сам Купала першы праявіў ініцыятыву. У чэрвені і жніўні стварыў г.зв. „Ляўкоўскі цыкл” — 17 вершаў-гімнаў у гонар калгасаў, Чырвонай Арміі, Сталіна, савецкага чалавека.

Затым, у снежні 1935 г., СНК БССР пастанавіў пабудаваць Янку Купалу дачу ў Ляўках.

* * *

Найперш аглядаем кантору лесніка Шыманскага. Купала кватараваўся ў доме ляснічага пакуль не паставілі яму дачу.

На стэндах фрагменты напісаных тут твораў, карціны на ляўкоўскія матывы, выказванні М. Горкага. Словам — прапаганда шчасця і касмічных перспектыў. Найцікавейшыя фатаграфіі і аповеды загадчыцы музея Галіны Упеўнік.

Спыняемся ля асаблівай фатаграфіі — Уладзіслава і Янка Луцэвічы сустрэліся з нагоды Свята жанчын з мясцовымі сялянкамі. На тварах калгасніц узрушанасць.

— Людзі з іх былі шчырыя, простыя, — кажа пра Луцэвічаў наш экскурсавод. — Сам Купала любіў дзяцей. Набярэ іх у машыну і катае. І меў заўсёды поўныя кішэні цукеркаў.

У Ляўках паэт напісаў культавы савецкі верш для дзяцей „Хлопчык і лётчык”.

— Гэта любімы твор Юры Гагарына, — спадарыня Упеўнік паказвае нам аўтограф касманаўта, якім тут вельмі ганарацца. Даслала яго маці Гагарына.

Гісторыя верша мясцовая: аднойчы на вуліцы ў Ляўках сустрэў Купала хлопчыка, які імкліва бег насустрач, колам кружачы перад сабой рукі; ён бег і гудзеў, пераймаючы гук самалёта.

— Кім хочаш быць? — кінуў яму Купала.

— Лётчыкам, — адказаў на ляту падшпарак.

У 1937 г. пабачыць свет аднайменны светла-радасны зборнік для дзяцей, а пяць гадоў пазней герой стане абаронцам савецкай радзімы. Купала піша адзін са сваіх апошніх твораў — „Хлопчык і лётчык на вайне”.

* * *

Ляўкоўскі перыяд Купалы выпадае ў самыя змрочныя гады сталінізму. Паэт піша прапагандысцкія вершы, пад загад. У Ляўках пакідае натхненне, літаратар хварэе, ходзяць чуткі пра залежнасць ад алкаголю. Пра самагубства.

У Ляўкоўскім музеі ўсе гэтыя спрэчныя тэмы замоўчаны. Купала, хоць часам „буржуй”, у асноўным народны пясняр. На адной карціне ў лапцях. Калгаснікі і паэт, як роўны з роўным, гутараць пра шчаслівае заўтра. З другога боку — мы многа даведаліся пра Купалу, як чалавека. Галіна Упеўнік расказала гісторыю адной удавы, у якой захварэла дзіця і адначасна здохла карова. Паэт пашкадаваў няшчасную. Ён вылажыў рублі і загадаў паехаць на рынак у Копысь купіць карову — каб было малачко дзіцяці. Спансараваў таксама пабудову ясляў і маста.

Калі ў 1941 г. паэт уцякае ад нямецкай арміі на ўсход, будзе праводзіць яго ўся вёска. Вяскоўцы плачуць, бласлаўляць на дарогу.

— Каля Смаленска Купала просіць спыніцца, — апавядае наша апякунка, — паэт ідзе ў поле, абдымае і цалуе зямлю. Прадчувае смерць на чужыне.

Тыдзень пазней згарыць дача. Адбудуюць яе на стагоддзе з дня нараджэння.

У сумным настроі скульптура Анатоля Анікейчыка — „Апошняя восень”.

* * *

Лірычны герой Купалы „35” года, як апантаны ірвецца ў палёт. Стаць лётчыкам марыць сялянская дочка ў вершы „Алеся”, чацвёрты сын бальшавіка-марака ў вершы „Сыны”, летуценніца-гераіня „Песні трактарысткі”, якая, дарэчы, закаханая ў трактар „Сталінец”:

Паляту я, трактар,
„Сталінец” мой слаўны,
дзе ваблокі ходзяць,
плаваюць дзе плаўна.
Даляту да зорак
Вольная дзяўчына,
Стуль табе, мой мілы,
Адну зору скіну
І пашлю ад сонца
Табе прывітанне
Аб маім вялікім
Да цябе каханні.

Сам паэт быў вядомы як аматар жаночай красы, яго сустракалі ў Копысі ў кампаніі мясцовых прыгажунь. Аб палётах у гэтым напрамку няма афіцыйных гісторый.

Музей працуе на „аптымізме”.

Візіт Аляксандра Лукашэнкі ў Ляўках, нікога, вядома, апрача нас, не здзіўляў. Прэзідэнт родам з недалёкай Аляксандрыі, што на другім баку Дняпра. Там якраз ішла адбудова роднай хаткі — дар кіраўніку дзяржавы ад беларускага народа на 48-я ўгодкі з дня нараджэння.