Азіяцкі аспект

Аляксандр ВЯРБІЦКІ

Уладзімір Сідарук („Праўда на баку пераможцаў”, „Ніва” н-р 6) прыгадвае, што Еўропа ставіцца скептычна да акцыі супраць Ірака. 63 гады таму ў Мюнхене тая ж Еўропа таксама паказала сябе вялікім міратворцам у адносінах да такога ж дабрадзея, як сённяшні Гусейн. Ну а ўжо год пасля пачаўся, як вядома, такі мір, якога яшчэ свет не бачыў.

Яўгена Мірановіча („Планета малпаў”, там жа) абурае агрэсія НАТА на Югаславію. Мяне таксама абурае тая агрэсія, бо ж, здаецца, пасля менавіта яе ўсё там і разгарэлася: пачалася бітва сербаў за Вукавар на харвацкай тэрыторыі, абстрэл сербамі „Алеі снайпераў” у Сараеве, узбраенне цяжкай артылерыяй патомкаў сербскіх гранічараў у Харватыі, бежанства ў чужыну косавараў і г.д. І невядома цяпер, як усю тую катавасію закончыць. Гэта, дарэчы, не першая вылазка амерыканскіх авіятараў: гэта ж яны звалілі колькі бомбаў на міралюбівыя Берлін, Рур, Гамбург ці Пенямюндэ каля шасцідзесяці гадоў назад; з гэтага ж, здаецца таксама, тады пачалася вайна.

Мікалай Панфілюк („Амерыка ў маіх вачах”, „Ніва” н-р 5) займаецца бухгалтэрыяй: Савецкі Саюз у час апошняй вайны страціў каля трыццаці мільёнаў людзей, а ў Нью-Йорку раптам загінула каля трох тысяч чалавек — рыхтык як Дубіцкая гміна. Я таксама за тым, каб Амерыка раўняла да савецкіх перадавікоў. Ці ж не маглі б яны ў другую сусветную вайну ўзрываць мінныя загароды жывымі пехацінцамі, як гэта рабілі саветы, заміж разбураць іх артылерыйскім агнём? Або набудаваць недзе ў Алясцы лагераў і загаладзіць там тых некалькі дзесяткаў мільёнаў чалавек, у тым ліку і ўцекачоў з савецкага, як сам Панфілюк называе, раю? Або нават сёння збамбіць нейкі багаты нафтай Тэхас, як Масква Чачню? А ў мінулым: ці ж трэба было амерыканцам пастаўляць лэнд-ліз у трыдзевятае царства Савецкага Саюза — тады ж тых мільёнаў было б яшчэ больш, а і мы жылі б цяпер тут без тых усялякіх турбот з чыгункай, беспрацоўем ці змаганнем за пасаду войта ў Орлі. А найлепш было б, калі б нашы міралюбівыя, нават сёння, немцы запар з японцамі спляжылі тую Амерыку кідрэніфені — во было б тады мільёнаў!

Нашы аўтары, так як і за Гусейна, быццам ён з’яўляецца нейкім царкоўным мучанікам, вельмі хвалююцца запар і за праваслаўе. Вось нашы хлопцы ў Свіслачы, у даваенным маім Ваўкавыскім павеце, — у іх жа такавусенькае светаўспрыманне як у нас, — паставілі помнік Сталіну. Калі б Іосіф Джугашвілі не кінуў духоўнай семінарыі, тады быў бы звычайным бацюшкам, які б махаў крапілам, прычашчаў, вянчаў ці спавядаў, а на сваёй гаспадарцы трымаў бы казу, пару авечак і некалькі курачак з пеўнем. І мо паставілі б яму прыхаджане помнічак з крыжам на нейкім закаўказскім цвінтарыку. Але ён кінуў адукацыю і паслаў у рай некалькі дзесяткаў мільёнаў душ, у іх ліку тры з паловай мільёны ўсходнеўкраінскіх, безумоўна праваслаўных, сялян. Ну і ўзвялі яму нашы хлопцы помнік ад шчырага сэрца. Бо ж ён праваслаўны; як візантыйскі Васілій ІІ, маскоўскі Іван IV ці нават вясковы Паўлік Марозаў.

* * *

Мы тут у нас абураемся на панішчаныя нейкімі вандаламі аўтобусныя прыпынкі, на графіці на чыстых сценах будынкаў, на авантуры футбольных балельшчыкаў з вырываннем і ламаннем крэслаў на стадыёнах. Гэтага не робяць статныя людзі, толькі тыя, якія з дзяцінства мутуюцца ў юнацтва. У больш багатых абставінах такія маладыя людзі здзяйсняюць большыя подзвігі, такія як рэвалюцыі ў Расіі ці ў Іране, разбураючы пры нагодзе ўсялякае матэрыяльнае і духовае дабро. А калі даць ім яшчэ нейкія агнястрэльныя цацкі, дык нават наводзяць карэктуры ў дэмаграфіі. Так было нядаўненька ў Югаславіі, так сёння адбываецца ў Палесціне. Піратэхніка тая не звальваецца ім як нябесная манна, атрымліваюць яе з вельмі канкрэтных крыніц, з падачы саноўных на від асобеняў, якія называюць сябе звычайнымі прэзідэнтамі.

Злучаныя Штаты Амерыкі заснавалі выхадцы з асветніцкай Еўропы не як нейкае царства, але як дзяржаву якая прадстаўляе інтарэсы яе грамадзян. І з таго часу не было там нейкай рэвалюцыі, якая б той парадак змяніла. У нашай ментальнай прасторы парадак зусім іншы. Наш менталітэт сфармаваны маскоўскай дзяржавай пасрэдніцтвам строга падпарадкаванай ёй Царквы і пасрэдніцтвам шматгадовай бальшавіцкай прапаганды. У нашай падсвядомасці засеяны імператыў, што ЗША з’яўляюцца монстрам, які толькі і цікуе каб нас закабаліць. І мы не бачым і нават не хочам бачыць таго, што ўлада за акіянам дбае пра сваіх грамадзян, не перашкаджае ім думаць і дзейнічаць дзеля свайго і грамадскага дабра.

Маскоўская дзяржава заснавана з ардынскай падачы на азіяцкім канфуцыянскім прынцыпе, што ўладар уладае, а падданыя яму падпарадкоўваюцца; гэта дзяржава ўлады. І нас не здзіўляюць подзвігі Івана Грознага, Іосіфа Сталіна ці Уладзіміра Пуціна, не здзіўляе і адсутнасць грамадскай там актыўнасці. Затое абрураюць дзеянні амерыканскіх улад, якія рашуча намераны ліквідаваць крыніцы пагроз іхнім грамадзянам. У нашай штодзённай штодзёншчыне мы гэтага не заўважаем, бо галоўным нашым арыенцірам стаў тэлевізар. А ў ім поўна Амерыкі і яна нам надаела. І мы бунтуемся супраць яе машынальна, нават не задумоўваючыся над сэнсам таго бунту.