Помнікі мінуўшчыны ў Арлянскай гміне

Міхал МІНЦЭВІЧ

Помнікам мінулага можа быць і гарадскі квартал, і асобны будынак або яго частка, і скульптура, і карціна, і гліняны гаршчок, у якім нашы продкі трымалі ваду. Можа ім быць таксама дрэва або збор дрэў ці іншы каштоўны ў гістарычным, мастацкім або навуковым плане аб’ект. У Польшчы кожны такі аб’ект запісаны ў рэгістр запаведнікаў і ахоўваецца законам. Усе работы ў такіх аб’ектах і ў іх сутычным наваколлі можна праводзіць толькі з дазволу ваяводскага рэстаўратара запаведнікаў.

У Арлянскай гміне такіх аб’ектаў за дзесяць, у іх ліку культавыя і могілкавыя комплексы:

1. урбаністычная кампазіцыя Орлі, 16-17 ст.;
2. праваслаўны царкоўны комплекс у Орлі:
   • драўняная царква, 1796 г.,
   • драўняная званіца, 1800 г.;
3. драўняная могільнікавая царква ў Орлі, 1868 г.;
4. мураваная бажніца ў Орлі, 2 пал. 18 ст.;
5. тры падзямельныя водаправодныя канавы ўпоперак дарогі між Орляй і Рудутамі, пач. 20 ст. (на здымку);
6. праваслаўныя могілкі ў Орлі, канец 18 ст.;
7. комплекс праваслаўных могілак у Паўлінове:
   • мураваная грабніца Шульцаў, 1904 г.,
   • могілкі, 19 ст.;
8. праваслаўны царкоўны комплекс у Шчытах-Дзенцялове:
   • драўняна-мураваная царква, 1785 г., дабудаваная к. 1850 г.,
   • драўняная званіца, 1785 г.,
   • муравана-каменная статуя Яна Непамука, 1758 г.;
9. драўняны двор у Шчытах-Навадворах, 19 ст.;
10. прыватная драўняная хата ў Москаўцах, 1904 г.

На тэрыторыі гміны яшчэ ёсць не запісаныя ў рэгістр запаведныя могілкі, якія павінны быць ахоплены аховай. Да іх ліку належаць яўрэйскія могілкі ў Орлі, нямецкія могілкі перыяду першай сусветнай вайны ў Рыгораўцах і праваслаўныя могілкі ў Чахах-Забалотных, Рыгораўцах, Кашалях, Кошках, Рудутах, Малінніках, Спічках, Шчытах-Дзенцялове, Шарнях, Тапчыкалах і Вульцы-Выганоўскай. Варта таксама пацікавіцца своеасаблівымі прыдарожнымі крыжамі на расхадных дарогах і ў канцах вёсак.

Пашану для продкаў і іх спадчыны трэба ўзгадоўваць у кожным маладым пакаленні. На жаль, у нас стаяць запаведнікі, якія на нашых вачах беспаваротна абарочваюцца ў руіну. Суцяшае і абнадзейвае тое, што некаторыя з іх „даспяваюць” для прызнання іх каштоўнымі сведчаннямі нашай культуры і гісторыі. Час плыве і нядаўняя сучаснасць з яе здзяйсненнямі становіцца гісторыяй з запаведнікамі. На месца заняпадаючых старых помнікаў мінуўшчыны прыходзяць і будуць прыходзіць іх чарговыя пакаленні.