Чэрвень у жніўні ⁽²⁾

Ганна КАНДРАЦЮК

— З афіцыйнага боку мы пачулі толькі прэтэнзіі і крытыку, — кажа Вольга. — Уладам не спадабалася, што Манюшка ў акулярах. Сказалі: разьба не рэалістычная і не заплацілі за яе ні капейкі.

У такіх мястэчках, як Чэрвень, манаполію на мастацкі густ далей маюць эксперты па ідэалогіі. Сярод „слушных” помнікаў ёсць скульптура падпольшчыцы М. Матусевіч (сугучнасць прозвішчаў выпадковая), партызанкі Л. Шамецька, згаданы ўжо помнік Леніну, помнік Фелеганаву (арганізатару партызанскага руху ў Беларусі), помнік герою СССР Барыкіну.

Савецкая сімволіка Чэрвеня выклікае розныя пачуцці. У яе моц не вераць нават камуністы. Моладзь замест назваць героя па імені і заслугах — іранічна заўсміхаецца.

* * *

Генадзь і Вольга Матусевічы змагаюцца за справу чалавечага гонару, яны вяртаюць гістарычны воблік Ігумену. У самым цэнтры, ля Музея баявой славы (там у асноўным культ савецкай улады) стаіць скульптура Ігуменні — легендарнай заснавальніцы горада. Яе паставілі ноччу, раніцай разьбу асвяціў ксёндз з Мінска і ўлады былі „пастаўлены перад фактам”. У будучыні тут хочуць будаваць касцёл.

— А гэта наш часовы касцёлік, — паказваюць на аблезлы вагон з жалезнымі кратамі ў вокнах і крыжыкам над уваходам. Раз у месяц прыязджае святар і адпраўляе імшу на беларускай мове. Мова прыцягвае мясцовых інтэлігентаў і моладзь хрысціцца ў католікі.

У горадзе будуюць ужо мураваную царкву, аднак пабудова з-за недахопу сродкаў доўжыцца і мясцовыя энтузіясты традыцыі не могуць дачакацца, калі над іх „царкоўным” мястэчкам зайграюць велікодныя званы. Дзейнічаюць таксама тры баптысцкія малітоўныя дамы.

— Генадзь будзе ў нас дырэктарам на могілках, — жартуе Вольга. Мастак змагаецца за агароджу для могілак. Ад жылых будынкаў раздзяляе іх вузкая палоска зямлі.

— У нас самавольства, хто як хоча так і капае магілы. Крадуць жалезныя крыжы, аздобы. Ніхто спецыяльна не абураецца беспарадкам, хаця могілкі супольныя, хаваюць на іх праваслаўных, католікаў, пратэстантаў і камуністаў. Людзі маўчаць, ім усё адно. Памёр, пахавалі — і Бог з табой!

* * *

З часам, калі пад кіраўніцтвам Вольгі і Генадзя шпацыруем па горадзе, бачым яго другі воблік. У цэнтры, пры самым Доме ўрада, захавалася гістарычная камяніца, у якой нарадзілася Марыя Мякота — маці Максіма Багдановіча. На будынку рэльефавая скульптура Генадзя: Мarie Mater Craine — Мадонна з дзіцяткам, над якой выява Пагоні. Сто метраў далей дом, у якім у час апошняй вайны жыў кампазітар Мікола Равенскі. Праўдападобна тут Равенскі напісаў музыку да рэлігійнага гімна „Магутны Божа”. У час вайны музыка служыў рэгентам у мясцовай царкве. Дом пазначаны мастацкай табліцай Генадзя. Пасколькі пра сувязі Багдановіча і Манюшкі ўспамінаецца ў мясцовым музеі, імя Равенскага замоўчанае.

Ні словам не ўпамінаецца пра Хаіма Суціна. Сусветнай вядомасці жывапісец нарадзіўся на Ігуменшчыне ў недалёкіх Смілавічах у 1893 годзе. Яго карціны захоўваюць галерэі найбагацейшых краін свету, у асноўным ЗША. Хаім Суцін апантана маляваў дрэвы, што міжвольна ўнушае міфалагічны краявід Ігуменшчыны, дзе на пачатку панавала пушча. Мастак са Смілавіч асацыюецца з Чэрвенем праз колер — ён праславіўся як фанат чырвонага колеру.

На пытанне: які самы каштоўны ў вас экспанат — працаўніца музея кажа з гонарам:

— Несумненна, косць маманта!

* * *

У майстэрні Генадзя Матусевіча, якая ўяўляе сабой цесны пакойчык, стаяць скульптуры ваяроў родам з легендарнай мінуўшчыны. На момант забываем пра Чэрвень і яго кашмар разнабою. Перад вачыма карціны Генадзя: „Пагоня”, „Амаранты”, „Млечны шлях”. Карціны намаляваныя ў найлепшай традыцыі Рушчыца і Драздовіча.

— Нашым уладам мастак непатрэбны, — кажа Вольга. — Яшчэ не было так, каб за нейкую разьбу або карціну заплацілі.

Матусевічы жывуць з дня на дзень. Усё часцей думаюць пакідаць бесперспектыўны і абыякавы для іх творчасці і змагання Чэрвень.

Вольга сама родам з Брэстчыны. У Чэрвень прыехала па назначэнні на пост дырэктара мясцовага дома культуры. За ангажаванасць у незалежніцкую дзейнасць яе роля абмежавалася да працы тэатральнага інструктара дзіцячага калектыву „Залатая пчолка”. Не наракаюць, а ведаюць дзе і калі жывуць.

Нас уразіла адвага Матусевічаў, прыгажосць і праўдзівасць. Аказваецца, Вольга — карэнная падляшоха.

— Мае бацькі родам з Беласточчыны, — кажа. — Маці з Дашоў, бацька — з Чаромхі, а дзявочае прозвішча Назарук. Яшчэ да вайны бацькі пасяліліся на Брэстчыне, а пасля міжволі апынуліся ў БССР. Вольга ўмее гаварыць „па-свойму” і, калі чуе пра беластоцкую „Ніву”, ажыўляецца:

— У нас сваякі ў Беластоку, — і тут зноў нечаканасць, — бо сваякі таксама жывуць па вуліцы... Станіслава Манюшкі.