Помнікі прыроды ў Паўлінове

Міхал МІНЦЭВІЧ

Шульцы, якія выводзіліся з Нямеччыны, былі багатымі людзьмі, у іх было 300 гектараў зямлі; поле іх было таксама ў ваколіцы Галадоў і Кнарыд. Пётр Шульц, які быў уладальнікам маёнтка пры цары, меў жонку з Вільні, яна была праваслаўная. Шульцы жылі наперамен у Вільні і Паўлінове.

Мясцовыя людзі да сёння помняць розныя эпізоды з жыцця Шульцаў. Адна бабулька, напрыклад, прыгадала, як у час жніва ці выкопкаў для працы ў маёнтак прыязджала рускае войска. Запамятала тое войска, бо тады ўся вёска танула ў пыле пасля праезду кавалерыйскага атрада.

Два гады назад Уладзімір Талочка, пенсіянер, расказваў мне за сваім цесцем, які быў у Пятра Шульца парабкам, што ўладальнік маёнтка адзін на ўсю ваколіцу меў радыёпрыёмнік і таму ведаў пра надыход вайны. Нічога не гаворачы мясцовым людзям, спакаваў свае рэчы на воз і выехаў у Цехановец, дзе жылі яго сваякі. Калі ў 1939 годзе ўвайшла Чырвоная Армія і на Бугу ўсталявалася граніца, многія людзі ноччу пераходзілі яе на нямецкі бок. Многія падаваліся ў Варшаву, у іх ліку і Шульцы.

Сын Пятра Шульца, Ежы, пазнейшы прафесар хірургіі, а тады афіцэр у званні паручніка, пасля яшчэ за нечым тайком вярнуўся ў Паўлінова. Бадай прыходзіў па закапаныя бацькам каштоўнасці і нешта з сабою забраў. Што гэта было, невядома, але відаць важнае, калі дзеля гэтага рызыкаваў жыццём. Ежы Шульц працаваў у Варшаве, памёр у 1996 годзе. Пахавалі яго ў Паўлінове сярод сямейных магіл побач родавай каплічкі. На яго магіле стаіць скромны бярозавы праваслаўны крыж.

Ежы Шульц меў дзве дачкі: Анну — музыку і Багумілу — біёлага. Калісь спадар Талочка размаўляў з імі. Гаварылі, што ў будучыні хочуць упарадкаваць запушчаныя магілы, каб калісь, як прыйдзе пара, спачыць сярод сям’і.

У Паўлінове па Шульцах асталіся не толькі магілы. Стаіць яшчэ звыш стогадовая хата, захаваліся яшчэ фрагменты парку. На двух старых дубах вісяць таблічкі рэстаўратара прыроды. Да 60-х гадоў стаяў тут яшчэ будынак, які ў Паўлінове называлі „палацам”, але яго разабралі; асталіся толькі рэшткі бетонных сходкаў. Спадар Талочка даглядае тое, што асталося, бо ў хатку здараюцца ўзломы. У яго доўг удзячнасці Ежы Шульцу і ягонай сям’і. Калісь, калі захварэла жонка спадара Талочкі, прафесар не адмовіў дапамогі і скіраваў на лячэнне да бельскіх хірургаў, якія былі яго вучнямі.

У 70-я гады Ежы Шульц хацеў прынесці сваёй бацькаўшчыне добры ўчынак. Ён апрацаваў праект ландшафтнага парку ў даліне ракі Нурэц у наваколлі Паўлінова. Са сваімі планамі выбіваў парогі да беластоцкіх улад, але нічога там не дабіўся; гэтак жа і ўлады Арлянскай гміны паставіліся да прафесаравага праекта абыякава. Сёння, калі лугі на Нурцы каля Паўлінова запускаюцца, варта можа вярнуцца да ідэі Ежы Шульца. Ён, народжаны тут, напэўна ведаў, што можа быць добрае арлянскай зямлі і пражываючым тут людзям. Але гмінныя ўлады пра гэта не клапоцяцца і на тэрыторыі Арлянскай гміны няма ахоўваемых прыродных абшараў.

Факт, што Арлянская гміна распаложана ў межах функцыянальнага абшару Зялёных лёгкіх Польшчы паміж ключавымі зонамі міжнароднага значэння: Далінай Верхняй Нарвы, Далінай Ніжняга Буга і Белавежскай пушчай. Гэтыя абшары дапоўнены экалагічнымі калідорамі дзяржаўнага значэння, адным з якіх з’яўляецца даліна ракі Нурэц, якая ахоплівае паўднёвую частку Арлянскай гміны ў наваколлі вёсак Паўлінова, Чахі-Забалотныя і Вулька-Выганоўская. Таксама даліны Арлянкі і Белай з’яўляюцца важнымі экалагічнымі калідорамі.