Страшны двор Станіслава Манюшкі

Ганна КАНДРАЦЮК

1 студзеня 1848 года на сцэне тэатра ў Вільні адбылася першая прэм’ера „Галькі”. Поспех і добрыя рэцэнзіі толькі нарабілі смаку. Кампазітар марыць пра заваёву Польшчы — пра варшаўскую оперную сцэну. Дарога вядзе праз Мінск, Пецярбург, Маскву.

Роўна праз дзесяць год мара здзяйсняецца.

1 студзеня 1858 года „Галька” ставіцца ў Варшаве. Манюшка піша новы варыянт оперы, пабольшвае яе на чатыры дзеі, мяняе сюжэт. Галоўную ролю выконвае прымадонна Паўля Рывалі. Зноў ашаламляючы поспех, прэса піша пра першую сапраўдную польскую оперу.

Перад кампазітарам адкрываюцца дзверы ў Еўропу.

* * *

Нас цікавілі сувязі Станіслава Манюшкі з Беларуссю. Нарадзіўся і першыя гады правёў у мясцовасці Убель, на Ігуменшчыне. Дарэмна шукаць на карце горад Ігумен, зараз ён вядомы як Чэрвень.

Сам Убель ледзь адшукалі. Традыцыйна давялося пытацца ў людзей, ад вёскі да вёскі, пра дарогу. Для нясмелага падарожніка такая практыка можа ўяўляцца як кашмар.

— Калі няма там добрай, азнакаванай дарогі — значыць, там нічога няма, — талкаваў наш шафёр. — А это пісацель ілі паэт? — спытаў у канцы Саша.

— Хто?

— Ну, этот ваш Монюшка.

— Музыкант.

— Мне кажэцца, што пісацель! — не здаваўся наш шафёр!

Нам было весела як ніколі. Яшчэ і ў даведніку Напалеона Роўбы мы прачыталі, што дом кампазітара існуе: „Dom w ktorym sie tworca «Halki» urodzil, do dzis istnieje w dobrym stanie”.

— То, напэўна, яго няма, — думалі мы ўголас, навучаныя ішкалдзкім вопытам.

На месцы, замест аднаго двара, мы пабачылі цэлы комплекс, між іншым дзіцячы лагер імя Юрыя Гагарына.

* * *

Станіслаў Манюшка рана пакідае свой родны Убель для Варшавы. Музычную адукацыю працягвае ў Берліне. Пасля, калі працаваў арганістам у Вільні, часта наведвае Мінск.

У 1843 годзе вядомы антрэпрэнёр Шмідткоф ставіць напісаную Манюшкам аперэту „Латарэя”. Аперэта мае ў мінскай публікі поспех. Па просьбе рэжысёра Курлова кампазітар стварае музычную ілюстрацыю да драмы „Каспер Хаўзер”, якая вытрымоўвае ў Мінску рэкордную колькасць дваццаці аднаго спектакля, пры поўных зборах.

У Мінску жыве вялікі сябар, беларускі пісьменнік Вікенцій Дунін-Марцінкевіч. У выніку ўзаемнага захаплення і супрацоўніцтва паўстаюць такія музычныя інсцэнізацыі і камедыі Манюшкі як „Рэкруты”, „Цудадзейная вада”, „Нацягнуты фрак” і наканец „Сялянка”. Опера „Сялянка” на сцэнах Беларусі мае вялікі поспех. Апрача Мінска яна госціць на рампах Бабруйска, Віцебска, Нясвіжа.

Першыя пастаноўкі „Галькі” (калі не лічыць Вільні) таксама пастаўлены ў Гродне і Мінску. Сустракаюць іх з захапленнем.

Поспех у Беларусі спрычыняецца да рашучага наступлення Манюшкі на оперныя сцэны Пецярбурга і Масквы.

* * *

Шлях з Мінска ва Убель вылучаўся жывапіснасцю, асабліва калі павярнулі з галоўнай дарогі. На калгасных палях квітнелі сланечнікі. Сонечныя палеткі перапляталіся з лясамі. Тут, у ігуменскіх лясах, каля вёскі Забалаце, бярэ пачатак рака Нёман. У мясціне Азёрнае, на рацэ Волме — аграмадныя сажалкі, якія можна прыняць за азёры. За імі пачынаецца Убель. Вёсачка з вузкай пясчанай дарогай мае кантрастны выгляд. Каля драўляных хатак-небагатак пабудаваліся дачнікі. Іх мураванкі нагадвалі нам палацы, пра якія ў дарозе распавядаў Юрась. Багацце дачнікаў негустоўнае і хітра прыхаванае за высокімі платамі.

У напатканай жанчыны пытаем пра Станіслава Манюшку.

— Стась! — кліча хлапчука кабета. — Бяжы, прывядзі дзеда Крывіцкага!

У канцы ўсе едзем шукаць Крывіцкага. Стась як марафонец бяжыць перад нашым „Аnbulansam”.

— Ёлкі-палкі — хвалюецца шафёр, бо вуліца ва Убелі напамінае траншэю, з якой відаць толькі шчыты хатак.

* * *

— Крывіцкі Аляксандр Сцяпанавіч, — назваў сваё прозвішча гаспадар. Жонкі пан Аляксандр не прадставіў.

На пытанне, як жывецца ў вёсцы Манюшкі, гаспадар пажартаваў:

— Працуем як чорныя жукі!

Ва Убелі і наваколлі яшчэ сустракаецца прозвішча Манюшкі. Імя Станіслаў карыстаецца шырокай папулярнасцю сярод стрэйшых і маладых. Наш марафонец Стась родам з Мінска, у вёску прыехаў на канікулы. Хаця ён мінчанін, па-беларуску размаўляе як стары.

Насельніцтва ў асноўным каталіцкага веравызнання, тут пражываюць нашчадкі татараў, тутэйшай мовай — беларуская.

— Пакуль стаяў двор, людзі ўпаміналі паноў, — кажа жонка Крывіцкага. — Мой дзед працаваў лесніком у Азямблоўскіх. Гэта былі апошнія ўладальнікі маёнтка.

Маёнтак Убель вядомы з XVII стагоддзя. Да Манюшкаў тут пражывалі Сапегі, Завішы, Агінскія. Пасля іх жылі Дзікоўскія і Азямблоўскія. У пачатку ХХ стагоддзя Роўба пісаў: „Zіemia і laki dobre, arendy, mlyny”.

З панскіх часоў захавалася традыцыя рыбагадоўлі. У суседніх Азёрных знаходзіцца рыбгас, — рыбнае прадпрыемства і сажалкі.

* * *

На працягу ўсяго жыцця Манюшка падтрымоўваў сувязі з беларускімі музыкантамі. Аказваў ім разнастайную падтрымку ў творчай дзейнасці: дасылаў да выдання розным выдаўцам, у тым ліку Ф. Лісту, творы Ф. Міладоўскага, пісаў артыкулы пра сваіх суайчыннікаў, рэцэнзаваў іх працы, між іншым кнігу Напалеона Орды „Граматыка музыкі”, памагаў набыць музычную адукацыю піяністцы Камілі Марцінкевіч, скрыпачцы Б. Крыгер. Рэгулярна дасылаў свае творы ў Мінск, каб ставілі іх на сцэне свайго старога краю.

Сёння няма следу па двары музыканта. Пасля прыходу савецкай улады наладзілі ў ім школу. У час другой вайны закватараваліся немцы. Двор падпалілі партызаны ў 1941 годзе.

Зараз на месцы маёнтка — санаторый і дзіцячы лагер. Яго від дзейнічае прыгнятальна ўжо з першага погляду.

Сярод кустоў шыпшыны і бяроз мы адшукалі старэнькі бетонны абеліск. Ён хутчэй за ўсё напамінаў помнік у гонар расстраляных, якія можна пабачыць і ў падбеластоцкіх лясах.

* * *

Каля помніка, як пад заказ, заігралі цвыркуны. На беларуска-польскай табліцы (узведзенай у 1966 годзе) мы прачыталі: „5 мая 1819 года нарадзіўся вялікі польскі кампазітар”. Побач тэксту — нотны запіс фрагмента оперы „Галька”.

Вакруг адчуваліся прыгнёт і абыякавасць. Раней, калі мы пыталі ў пацыентаў санаторыі пра помнік, тыя паціскалі плячамі.

— Не відзел, не слышал, — чуўся адзін адказ. Помнік стаяў сто метраў далей.

У школе не дазволілі нам пабачыць музейчык у гонар музыканта. Дырэктар школы, якога прасілі адкрыць залу з экспанатамі, выкрунуўся словамі:

— Музей мне не падчынены.

Сапраўды, хаця была поўня турыстычнага сезона і шмат патэнцыяльных наведальнікаў з недалёкага санаторыя, музей нікому не падчыняўся — карацей, ён зусім не адчыняўся.

Усе рыхтаваліся да першага верасня і пачатку школьнага года.

Тое, што ў 2002 выпала 130 гадавіна з дня смерці Станіслава Манюшкі, не мела тут значэння.

Скарыстаныя крыніцы: Юры Панцеляймон, Сябар беларусаў, „Ніва” н-р 18 ад 1969 г.