Місія ў Ішкалдзі

Ганна КАНДРАЦЮК

Напалеон Роўба пісаў:

Ішкалдзь. Мястэчка і маёнтак у Навагрудскім павеце, Мінскай губерні, 20 вёрст ад Міра і мілю ад Паланэчкі. Калісьці існаваў тут старажытны касцёл, на руінах паганскага капішча ўзведзены. Даўняя маёмасць Ілінічаў як частка Мірскага графства, пасля ў руках Радзівілаў і Вітгенштэйнаў. Маёмасць распродана разам з іншымі.

Сёння касцёл, які не толькі існуе і дзейнічае, як выдатны прыклад готыкі, мае быць, як і Мірскі замак, заведзены ў спісак помнікаў ЮНЕСКА.

* * *

Па дарозе ў Ішкалдзь мы падабралі ў „Аmbulans” мясцовую прыгажуню. Дзяўчына пацвердзіла нашы думкі — касцёл быў і ёсць, адкуль яна памятае. Ішкалдзянка больш не адазвалася словам, хаця хлопцы стараліся як маглі:

— Ці мы такія страшныя? — гадалі пасля яны. Найбольш прэтэнзій было — вядома — да адзінага кавалера ды паэта, Юрася.

— Я ж не донжуан які! — бараніўся як леў Юрась.

У Ішкалдзі на вуліцы не было жывой душы. Усё ж, мы былі шчаслівыя — інфармацыя Напалеона Роўбы была чыстай фантазіяй. Старажытны касцёл, пасля грунтоўнага рамонту, выглядае як новы. У гатычным франтоне адбівалася праменне сонца на зыходзе.

Роўба, як лёгка здагадацца, не даехаў у Ішкалдзь.

* * *

Не дзіва — мінула сто гадоў, і зноў трэба мець многа шчасця, каб дабрацца ў Ішкалдзь. У наваколлі няма ні інфармацыйнай табліцы, ні ўказальніка. Мы трапілі сюды выпадкова... Заўзята шукалі дарогу ў Мядзведку і Паланэчку.

Касцёл у пачатку вёскі, на ўзгорку. За агароджай відаць раку Ушу.

У Ішкалдзі чатырыста душ. Ксёндз Мацей Шмыткоўскі, ад якога ззяе арэол аўтарытэта, расказвае пра сваю місію. У Пяткевічах і Малешах яшчэ семсот будзе. На парафіі ўжо 6 гадоў. На яго плечы лёг рамонт і аднаўленне касцёла.

— Дзяржава не дала ні адной капейкі, — кажа, — усе кошты панеслі прыхаджане.

— To sa prawdziwi Polacy, — ксёндз сам родам з Коніна і цешыцца, што ўрэшце можа пагаварыць на польскай мове. Палякі з Ішкалдзі гавораць „нячыстай” беларушчынай. Сам ксёндз беларускай не ведае, ды і, здаецца, не мае намеру вучыцца:

— Jezyk bialoruski w czystej formie nie wystepuje, — кажа. — To taka mieszanina polskiego i rosyjskiego. Zreszta, ludzie chca modlic sie po polsku. Jedna parafianka powiedziala, ze kiedy jest msza po polsku, to dusza jej oddycha.

У гісторыі сваёй місіі ў Ішкалдзі толькі раз вернік дамагаўся, каб маліцца па-беларуску. „To prosze mi powiedziec «Ojcze nasz» po bialorusku”, — патрабаваў тады ксёндз і дзядзька замоўк, як вады ў рот набраўшы.

* * *

Памыляецца той, хто лічыць жыхароў Беларусі рахманым, лагодным народам.

— Moi parafianie sa waleczni, — ксёндз Мацей расказвае пра гераічнае здарэнне ў сталінскія часы. Улады задумалі ўзарваць касцёл. Пад касцёл пад’ехалі бульдозеры. Тады ўсе ведалі — за супраціў чакала ссылка ў Сібір.

У Ішкалдзі прыдумалі спосаб. Людзі дамовіліся, што баставаць будуць жанчыны. І, вось, калі пад’ехалі ўжо машыны разбурваць касцёл, выступіла кабета.

— Па маім трупе! — сказала і легла разам з дзіцяткам пад колы бульдозера. За ёю пайшлі іншыя маладзіцы. Мужчыны тым часам стаялі побач і чакалі. Пасля... бульдозеры ад’ехалі. Касцёл ацалеў.

— Odwilz nastapila za Brezniewa, — расказвае ксёндз Шмыткоўскі.

Зноў задзейнічалі ішкалдзянкі. Паводле мясцовай легенды, яны паслалі пажаданні на імяніны жонкі Брэжнева. Пасля атрымалі з Масквы дазвол на багаслужбы.

Падобную гісторыю, два гады назад, мы чулі ў Опсе.

* * *

Ішкалдзкі касцёл, як лёс Беларусі, пераходзіў з рук у рукі. Мяняў інтэр’ер, сімволіку. Пабудаваны перад 1472 годам у стылі готыкі. У другой палове XVI ст. касцёл перайшоў да кальвіністаў, у 1641 г. быў Радзівіламі вернуты католікам. За Радзівілаў сярэдзіна храма была распісана фрэскамі.

У час вайны 1654-60 гг. пашкоджаны. Адноўлены і вернуты для набажэнстваў. У 1868-1919 гадах дзейнічаў як праваслаўная царква (гэта ў час, калі пра Ішкалдзь пісаў Напалеон Роўба). За II Рэчы Паспалітай храм зноў дзейнічаў як касцёл.

Сучасны інтэр’ер у народным стылі. З арыгінальнага астаўся адзін балкон для арганаў. Вітраж праектаваў сам ксёндз Шмыткоўскі.

— Як хтось прыедзе і пабачыць, — адзначае святар, — то не разумее, колькі чалавек намагаўся. За кожнай дробяззю трэба было хадзіць па начальніках — ад сельсавета да міністэрства.

— Будучыня? — ксёндз думае ўголас. — Цяжка сказаць, у парафіі ўсё менш людзей. Адзіная тут школа ў Пяткевічах працуе на рускай мове.

* * *

У Паланэчку, хаця адсюль адна міля, мы не паехалі. Вечарэла, а нам трэба было падумаць пра начлег. Кіроўца, злосны як шэршань, патрабаваў вяртацца ў Мінск.

— Сколькі жыву, не відзел такіх чудакоў! — паўтараў. На слова „Мядзведка” — як кажуць палякі — w jego kieszeni otwieral sie noz.

Пра Паланэчку мы баяліся ўспамянуць.

^*Napoleon Rouba — Przewodnik po Litwie i Bialejrusi, Wilno 1909 — Gdansk 1995